(Báo Quảng Ngãi)- Trong đời sống tâm linh vùng miền như thờ cúng Cá Ông, gìn giữ những bản sắc phong vua ban tại các đình làng, lăng vạn... người dân ven biển còn lưu truyền những giá trị văn hóa phi vật thể hết sức đặc sắc. Tuy nhiên, theo thời gian, những giá trị văn hóa này dần mai một. Trong đó có những điệu hát dân gian giờ chỉ còn ít ỏi người già vùng biển biết đến và lưu giữ.
| TIN LIÊN QUAN |
|---|
Lão ngư gìn giữ bả trạo
Những ngày đầu xuân, về xứ biển Đức Lợi (Mộ Đức) thật bất ngờ khi nghe giọng hát khàn khàn, đục đục, lúc hò ngân lên, hạ xuống nhưng đầy dứt khoát, âm vang. Đó là giọng hát của cụ ông Phạm Ngọc Hải ở thôn Vinh Phú, một trong số ít người còn lưu giữ nghệ thuật hát bả trạo nơi đây.
 |
| Dù tuổi cao, hai vợ chồng ông Phạm Ngọc Hải vẫn đam mê với hát bả trạo. |
Hát bả trạo hay còn gọi là hát đưa linh, là hình thức diễn xướng dân gian mang đậm tín ngưỡng tâm linh của vùng ven biển. Ông Hải năm nay đã 80 tuổi, là người phụ trách hát chính trong Ban hát bả trạo tại Miếu bà Kỳ Tân (một trong những cơ sở thờ tự lâu đời ở Đức Lợi). Ông Hải từng có thâm niên trong nghề đi biển. Tuổi cao, sức yếu, ông Hải nghỉ đi biển từ nhiều năm nay. Dù không còn làm nghề, nhưng trong tâm thức của ông vẫn còn gìn giữ và tôn trọng những giá trị tâm linh của nghề biển.
Có khách đến thăm, ông Hải xướng lên một đoạn bả trạo diễn tả về khung cảnh vùng quê ven biển đầu xuân: “Ngó lên phong cảnh miếu Bà rực ánh hào quang/ Danh lam giục bước khách du nhàn/ Đá chen vách núi, chen hoa lá/ Gió đội lòng xuân, đội gió ngàn/ Sóng biển dạt dào reo mặt hải/ Chim rừng ríu rít rộn lòng ham/ Sơn thủy hữu tình muôn màu sắc/ Rồng chầu phụng múa ánh hào quang”.
Dù giọng khàn đục vì cảm lạnh và tuổi già, nhưng khi đắm mình vào điệu bả trạo, ông Hải cứ say sưa hết đoạn này đến đoạn khác. “Lớn tuổi rồi, lĩnh xướng không còn khỏe như trước kia, chứ hồi trẻ tôi hát hay lắm! Bây giờ già rồi, làm gì có thể quên chứ những điệu hát bả trạo, tôi rất nhớ. Lỡ có quên thì tôi cũng ứng biến “điền” chữ vô liền”, ông Hải cười hóm hỉnh.
Điều thú vị đó là bà Lê Thị Lời, vợ của ông Hải, năm nay đã 76 tuổi, cũng là một người có “tâm hồn” ca hát. Lúc còn trẻ, ông Hải từng tham gia gánh hát Ý Hiệp Ban, dạy hát cho đoàn Long Lân Quy Phụng ở Đức Lợi. Hai ông bà kết duyên cũng chính nhờ thông qua những điệu hát bả trạo. Ông bà kể lại, nhiều năm về trước, vào dịp đầu năm, người thân trong dòng họ hay tập trung lại thi hát hố, hát bài chòi, hát bả trạo. Trải qua thời gian, mọi người cũng phai dần thói quen này. Giờ đây, chỉ còn hai ông bà lâu lâu nhớ về những điệu hát cũ, người ngồi gõ phách, đệm nhịp cho người kia hát...
Khi nào có người kế tục?
Lật giở từng trang trong cuốn sổ đã úa vàng theo thời gian, ông Hải cho hay đó là những dòng ông chép tay lời bả trạo. Theo đó, bài bả trạo cả trăm dòng, gồm nhiều đoạn về những nội dung khác nhau từ cảnh ngư dân ra khơi gặp hoạn nạn được các vị thần biển phù hộ đưa vào bờ, ngư dân tạ ơn đưa rước, cúng bái các vị thần linh. Có đoạn diễn tả về khung cảnh đầu năm, người người du xuân mong ước thần biển phù hộ trời yên biển lặng, ngư dân ra khơi được mùa...
Những đoạn chép tay do ông Hải đúc kết từ nhiều vùng miền ven biển dọc Nam Trung Bộ, sáng tạo, cải biên lại cho phù hợp với quê hương. “Ấy vậy mà, giờ trong gia đình chỉ còn hai vợ chồng già còn mê hát, chứ tụi trẻ không biết đến hát bả trạo vì một phần khó hát, phần vì những dòng nhạc trẻ sôi động hơn nên mình muốn truyền lại cũng không có người để dạy”, ông Hải tâm tư.
Tại Đức Lợi, hát bả trạo chỉ diễn ra vào hai dịp trong năm đó là mùng 4 Tết ra quân đầu năm và lễ hội Kỳ Yên tổ chức tại Miếu bà Kỳ Tân nhằm ngày 20.9 âm lịch. Để thực hiện hình thức diễn xướng mang đậm tín ngưỡng tâm linh của người dân ven biển, ông Đinh Văn Hùng - Trưởng ban chủ lễ Miếu bà Kỳ Tân cho hay, ban hát gồm 22 người mặc trang phục chỉnh tề trong đó có người lĩnh xướng còn gọi là hát chính. Những người còn lại vừa mô phỏng chèo thuyền trên cạn và hò theo. Dụng cụ đệm nhạc gồm hai thanh phách làm từ chất liệu gỗ cứng, chắc để tạo tiếng vang, trong.
Vì tín ngưỡng tâm linh, người dân ven biển chỉ hát bả trạo vào những ngày quan trọng và không phải nơi đâu cũng hát được. Theo ông Nguyễn Văn Đặng - Phó Chủ tịch UBND xã Đức Lợi, hiện nay tại vùng bãi ngang ven biển này chỉ còn rất ít người biết hát bả trạo, đó là cụ ông Phạm Ngọc Hải ở thôn Vinh Phú, người trẻ hơn là ông Nguyễn Trường Sơn ở thôn Kỳ Tân năm nay 66 tuổi. Khó khăn nữa là địa phương cũng không có kinh phí để bảo tồn, tổ chức các hoạt động để giới trẻ địa phương am hiểu về giá trị văn hóa phi vật thể đặc sắc này.
Bài, ảnh: BẢO HÒA
