Tấm gương sáng ngời, mẫu mực về y đức

(Báo Quảng Ngãi)- Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác là đại danh y lỗi lạc trong lịch sử y học dân tộc. Cuộc đời của ông là hình ảnh cao đẹp của người thầy thuốc với kiến thức uyên thâm, với tinh thần trách nhiệm cao cả trong nghề nghiệp. Đặc biệt, những triết lý của ông về y đức, y lý, y thuật không chỉ là kim chỉ nam cho ngành y cổ truyền mà còn là những nguyên tắc cốt lõi đang được y học hiện đại hướng tới.

Đại danh y Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác. Ảnh: TL

Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác (còn có tên là Lê Hữu Huân) sinh năm Giáp Thìn 1724 tại làng Liêu Xá, huyện Đường Hào, phủ Thượng Hồng, trấn Hải Dương (nay là xã Liêu Xá, huyện Yên Mỹ, tỉnh Hưng Yên). Thuở nhỏ, Lê Hữu Trác theo cha học tập ở kinh thành Thăng Long và nổi tiếng là cậu học trò thông minh, toàn diện. Lê Hữu Trác từng thi đậu Tam trường, rồi theo học binh thư và được sung vào quân đội chúa Trịnh. Ông là người quyết đoán, thẳng thắn, cương trực nhưng cũng rất hiền từ, là người có chí khí thanh cao nên sớm chán nản khi chứng kiến những rối ren, ngang trái của xã hội. Sau một thời gian tham gia việc quân chính, viện cớ anh trai mất và phải nuôi mẹ, ông xin về quê mẹ ở thôn Bàu Thượng, xã Tình Diệm (nay là xã Quang Diệm, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh).

Cũng từ đây, ông chuyên tâm học nghề làm thuốc, chữa bệnh cứu người. Với trí thông minh hơn người lại cẩn trọng trong công việc, Hải Thượng Lãn Ông đã phát hiện những kiến thức mới về y học, sinh lý học, dược học. Dựa trên thực tế dược liệu Việt Nam, ông đã có những sáng tạo độc đáo, tạo nên nhiều bài thuốc quý hiếm, chữa bệnh cứu người thành công. Đại danh y Lê Hữu Trác đã phát hiện 305 vị thuốc Nam, sưu tầm, thu thập 2.854 vị thuốc Nam hay của các bậc tiền bối, nhất là Nam dược của Thiền sư Tuệ Tĩnh.

Tượng Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác đặt trên đồi Minh Tự, xã Sơn Trung, Hương Sơn (Hà Tĩnh). Ảnh: TL

Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác là người đầu tiên đưa ra những quan điểm mới về y đức trong lịch sử y học Việt Nam và y đức cũng là một trong những tư tưởng lớn nhất được thể hiện rõ nét qua các tác phẩm của ông (trong bài Y huấn cách ngôn và các tập Dương án, Âm án, Y lý thâu nhàn, Thượng Kinh ký sự). Lê Hữu Trác luôn coi nghề y là một nhân thuật - một nghệ thuật của lòng thương người và trách nhiệm đối với bệnh nhân. Theo ông, một thầy thuốc giỏi không chỉ có kiến thức y học sâu rộng mà cần phải có tấm lòng từ bi, biết cảm thông và chia sẻ với nỗi đau của người bệnh. Đây là một tư tưởng hết sức tiến bộ và nhân văn, nhấn mạnh việc người thầy thuốc phải luôn đặt lợi ích của bệnh nhân lên trên hết, phải xem việc cứu người là sứ mệnh cao cả chứ không phải là một nghề nghiệp chỉ để vụ lợi, kiếm sống. Tư tưởng này đã góp phần quan trọng xây dựng nên nền tảng y đức của y học Việt Nam. Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác cho rằng: “Đạo y là một nhân thuật, chuyên lo cho tính mệnh con người, phải biết lo lắng cái lo của người, cùng vui với cái vui của người, chỉ lấy việc làm sống người làm phận sự của mình, không được mưu lợi, kể công". Hải Thượng Lãn Ông nêu rõ và yêu cầu những phẩm chất cần có của người thầy thuốc: “Nhân là một đức tính cơ bản của người làm nghề y. Đức tính cơ bản ấy là điều kiện tiên quyết để vào nghề y; nếu không có lòng nhân, không biết quan tâm đến người khác thì nên đi kiếm sống bằng nghề khác”. Theo ông, “đạo làm thuốc là một học thuật cao quý để giữ gìn mạng sống, cũng là đầu mối lớn lao về đạo đức chân chính”; “không có nghề nào nhân đạo bằng nghề y cứu sống người”; “không có nghề nào vô nhân đạo bằng nghề y thiếu đạo đức”.

Những hiện vật nghề y của Đại danh y Lê Hữu Trác tại nhà thờ ông ở xã Quang Diệm, Hương Sơn (Hà Tĩnh). Ảnh: TL

Sau hơn 40 năm miệt mài nghiên cứu, chữa bệnh cứu người, Lê Hữu Trác đã để lại cho nền y học Việt Nam một di sản đồ sộ và quý giá, đặc biệt là bộ sách “Hải thượng Y Tông Tâm Lĩnh” gồm 28 tập, 66 quyển được ông dày công biên soạn, ghi chép và chắt lọc lại những chân lý ông đã lĩnh hội được từ các đại danh y đời trước. Đây được coi là bộ bách khoa toàn thư y học thế kỷ thứ XVIII. Bên cạnh là một danh y nổi tiếng, ông còn là một nhà văn, nhà thơ tài hoa có nhiều đóng góp cho nền văn học nước nhà. Ông không chỉ am hiểu mà còn tổng hợp, tinh lọc các giá trị văn hóa Nho giáo, Phật giáo, Lão giáo, Kinh dịch, Âm dương, Ngũ hành..., các giá trị văn hóa truyền thống ở cả hai nguồn bác học và dân gian, từ đó đúc kết, kế thừa và sáng tạo nên những sản phẩm mới, giá trị mới phù hợp với văn hóa và con người Việt Nam.

Với bất kỳ tư cách nào và ở lĩnh vực nào, Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác luôn là một nhân cách - trí tuệ - tâm hồn lớn; tấm gương về lao động, học tập và sáng tạo; hết mực yêu thương con người, trọng điều nhân nghĩa. Đại danh y Lê Hữu Trác xứng đáng với tầm vóc danh nhân văn hóa mang tầm quốc tế, đúng với lý tưởng, sứ mệnh mà UNESCO thúc đẩy “theo hướng đoàn kết các dân tộc, lòng khoan dung, lý tưởng hòa bình, đối thoại giữa các nền văn hóa và hiểu biết lẫn nhau giữa các dân tộc”. 

Lê Hữu Trác mất vào ngày Rằm tháng Giêng năm Tân Hợi (1791). Sau khi qua đời, các bài thuốc và sách của Lê Hữu Trác đều được lưu truyền, sử dụng rộng rãi; các di sản y học, văn học, y đức của ông được nhiều thế hệ học trò, các nhà nghiên cứu đánh giá rất cao và học tập, noi theo.

THANH THUẬN

TIN, BÀI LIÊN QUAN:

	Kỷ niệm 120 năm ngày sinh đồng chí Nguyễn Nghiêm
	Kỷ niệm 110 năm ngày sinh đồng chí Nguyễn Chánh