(Báo Quảng Ngãi)- “Hoàng Sa trời nước mênh mông/ Người đi thì có mà không thấy về/ Hoàng Sa mây nước bốn bề/ Tháng hai/ba khao lề thế lính Hoàng Sa”. Câu ca khắc khoải, lưu truyền bao đời nay ở đảo Lý Sơn nhắc nhở thế hệ sau mãi ghi ơn các bậc tiền nhân đã không tiếc máu xương, giong buồm vượt sóng ra Hoàng Sa dựng bia, cắm mốc khẳng định chủ quyền biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc.
TIN LIÊN QUAN
Bề dày lịch sử
Kể từ khi trấn nhậm phương Nam, các triều đại phong kiến nhà Nguyễn cách đây hơn 400 năm đã nhắm đến Hoàng Sa như một điểm tựa trong việc bảo vệ chủ quyền biển đảo quốc gia. Những gì thu lượm được qua các cuộc thám hiểm của ngư dân vùng ven biển tỉnh Quảng Ngãi ra “dải cát vàng” này đã giúp cho các vị vua sớm nhận ra giá trị kinh tế lẫn chiến lược quân sự ở quần đảo Hoàng Sa. Vì vậy, vừa mở mang bờ cõi về phương Nam, cha ông ta cũng vừa cho người ra Hoàng Sa, Trường Sa dựng bia, cắm mốc chủ quyền.
 |
| Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa ở Lý Sơn. |
Theo sách Phủ biên tạp lục của Lê Quý Đôn: "Trước họ Nguyễn đặt đội Hoàng Sa 70 suất, lấy người xã An Vĩnh sung vào, cắt phiên mỗi năm cứ tháng hai nhận giấy sai đi, mang lương đủ ăn 6 tháng, đi bằng 5 chiếc thuyền câu nhỏ, ra biển 3 ngày 3 đêm thì đến đảo ấy. Ở đấy tha hồ bắt chim cá mà ăn. Lấy được hóa vật của tàu, như gươm, tiền bạc, vòng bạc... Đến kỳ tháng 8 thì về, vào cửa Eo, đến thành Phú Xuân để nộp".
Đội Hoàng Sa chính thức được thành lập từ năm nào chưa rõ, sử liệu cũ chỉ ghi “hồi đầu bản triều”, “hồi đầu dựng nước” và chấm dứt hoạt động vào những năm thực dân Pháp tiến hành cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam. Đội Hoàng Sa sau này được củng cố thành Thủy quân Hoàng Sa (kiêm quản “đội Bắc Hải”, có nhiệm vụ khai thác vùng biển Hoàng Sa và Trường Sa).
| "Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa được bảo tồn đến ngày nay như một nét đẹp văn hóa nhằm tri ân những hùng binh đã cắm mốc, dựng bia chủ quyền đất Mẹ thiêng liêng của Tổ quốc. Đồng thời, giáo dục lòng yêu nước, ý chí bảo vệ chủ quyền biển đảo quốc gia đối với thế hệ con cháu hôm nay và mai sau". Ông PHẠM THOẠI TUYỀN |
Trong suốt 3 thế kỷ hoạt động, đã có hàng vạn người lính thủy quân Hoàng Sa vượt qua biết bao sóng gió, bão tố để thực thi nhiệm vụ giữ gìn chủ quyền lãnh thổ ở hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Do tính chất nguy hiểm của những chuyến đi biển, không phải người lính nào cũng có may mắn trở về đất liền an toàn. Theo ghi chép trong gia phả của các tộc họ có người đi lính Hoàng Sa trên đảo Lý Sơn, có rất nhiều người lính ra đi không trở về. Hình ảnh những khu mộ chiêu hồn không xác người (mộ gió) của các tộc họ Phạm Quang, Phạm Văn, Võ Văn... trên đảo Lý Sơn là một minh chứng bi hùng.
 |
| Du khách tham quan nhà trưng bày và tượng đài Đội Hoàng Sa kiêm quản Bắc Hải. Ảnh: M.Hạ |
Để tưởng nhớ những người lính đã hy sinh khi làm nhiệm vụ và ý nguyện cầu bình an cho những lính mới, hằng năm, vào tháng hai – tháng ba âm lịch, người dân đảo Lý Sơn lại tổ chức Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa. “Khao lề” là lệ khao định kỳ hằng năm, còn “thế lính” là nghi lễ cúng thế mạng cho những người lính thủy quân Hoàng Sa. Ngày nay, cứ vào ngày 15-16 tháng 3 âm lịch hằng năm, người dân trên đảo Lý Sơn lại tổ chức Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa, cầu cho những linh hồn được siêu thoát, nhằm tri ân những anh hùng đã vì Tổ quốc hy sinh trên vùng biển đảo.
Giá trị nhân văn sâu sắc
Ông Phạm Thoại Tuyền, một trong những “hậu duệ” của dòng họ Phạm Văn ở đảo Lý Sơn, cho biết: Xưa kia, đội Hoàng Sa hoạt động trong điều kiện phương tiện tàu thuyền đi lại trên biển thô sơ và luôn phải đối mặt với nguy cơ "một đi không trở lại". Thế nên, ở Lý Sơn đã hình thành những câu hát dân gian: "Hoàng Sa lắm đảo nhiều cồn/ Chiếc chiếu bó tròn mấy sợi dây mây"; "Chiều chiều ra ngóng biển xa/ Ngóng ai đi lính Trường Sa chưa về"... Mỗi chuyến đi là "một đi không trở lại", nên người dân trên đảo lập các ngôi mộ kiểu “chiêu hồn nhập cốt”.
 |
| Nghi thức thả thuyền trong Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa ở Lý Sơn. |
Hiện nay, ở đảo Lý Sơn vẫn còn các mộ của cai đội Phạm Quang Ảnh, Phạm Hữu Nhật và một số "mã liếp" (mộ chiêu hồn) của các đội Hoàng Sa đã bỏ mình trên biển cả. Đó là những ngôi mộ được làm bằng đất sét giả cốt người để con cháu tưởng niệm thờ cúng. Ngoài ra, người dân Lý Sơn còn phối thờ Cai đội Võ Văn Khiết, Phạm Quang Ảnh, Chánh Thuỷ quân Suất đội Phạm Hữu Nhật và những hùng binh trong đội Hoàng Sa xưa tại di tích Âm linh tự, đình làng An Vĩnh và một số dinh, miếu thờ khác để ngàn đời nhớ đến công lao của họ.
Tương truyền, thời ấy mỗi người lính trong đội Hoàng Sa khi đi làm nhiệm vụ phải chuẩn bị cho mình một đôi chiếu, 7 nẹp tre và 7 sợi dây mây, để nếu không may xấu số bỏ mạng trên biển thì sẽ dùng để bó xác và thả xuống biển. Từ mất mát hy sinh của nhiều lớp người đi làm nhiệm vụ tại hai quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa, người dân Lý Sơn đã hình thành một nghi lễ mang đậm tính nhân văn - cúng thế cho người sống để cầu mong người đi được bình an trở về quê hương, bản quán.
Trong buổi tế người ta làm những hình người bằng giấy, hoặc bằng bột gạo và dán giấy ngũ sắc, làm thuyền bằng thân cây chuối, đặt hình nộm lên để làm giả những đội binh thuyền Hoàng Sa đem tế tại đình, tế xong đem thả ra biển, với mong muốn đội thuyền kia sẽ chịu mọi rủi ro thay cho những người lính của đội Hoàng Sa, đồng thời tạo niềm tin và ý chí cho người lính hoàn thành nhiệm vụ theo lệnh vua.
Năm 2013, Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa đã được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia - loại hình tập quán xã hội và tín ngưỡng. Vinh dự, tự hào với giá trị di sản, chính quyền và nhân dân huyện đảo Lý Sơn đang tiếp tục nỗ lực bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể của đình làng An Vĩnh và Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa. Đồng thời, tuyên truyền, giáo dục cho thế hệ con cháu hôm nay và mai sau về lòng yêu nước, ý chí bảo vệ chủ quyền biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc.
Bài, ảnh: PHẠM DANH
