(Báo Quảng Ngãi)- Nhạc cụ truyền thống của người Hrê rất phong phú và đa dạng, có cồng chiêng, đàn Vroat, ta lía, ống vinh-vút... Trong đó, ống vinh-vút là loại nhạc cụ truyền thống thuộc bộ vỗ, đặc biệt loại nhạc cụ này thường dành riêng cho phụ nữ Hrê.
Cùng với nhiều loại nhạc cụ khác, ống vinh-vút là nhạc cụ rất đặc trưng của người Hrê. Đó là một nhạc cụ đơn giản trong cách làm, độc đáo trong cách chơi, âm thanh trầm bổng rất hay và đặc biệt, thể hiện được tài nghệ khéo léo và tâm hồn nghệ sĩ của người phụ nữ dân tộc Hrê. Ống vinh-vút của người Hrê ở huyện Ba Tơ được làm từ lồ ô, gồm có hai ống, một ống dài khoảng 1,2m và một ống dài khoảng 1m. Người Hrê chọn cây lồ ô làm ống vinh-vút vì loại cây này có đốt dài và mỏng, lúc vỗ sẽ phát ra âm thanh rất to, vang. Hiện nay, bà con người Hrê các xã Ba Nam, Ba Vinh, Ba Tô... vẫn còn sử dụng loại nhạc cụ này.
 |
| Phụ nữ Hrê vỗ ống vinh-vút trong dịp lễ tết. |
Bà Phạm Thị Huyền ở xã Ba Vinh là một trong số ít những nghệ nhân biết cách làm và chơi loại nhạc cụ này. Theo nghệ nhân Phạm Thị Huyền, ngày xưa ống vinh-vút rất được bà con người Hrê ở đây ưa chuộng, trong các dịp lễ hội, cúng bái đều được bà con mang ra vỗ, nhất là trong dịp Tết. Vỗ ống vinh-vút phải có 3 hoặc 4 người, trong đó 1 hoặc 2 người giữ ống, 1 người vỗ và 1 người chặn hơi. Người vỗ và người chặn hơi phải có sự kết hợp hài hòa, như vậy âm thanh của "bản nhạc" vinh-vút mới hay. Bà con người Hrê ở huyện Ba Tơ có rất nhiều điệu vỗ ống vinh-vút như điệu “vái-mang”, điệu “pý-mang”, điệu “ching-htùm”…
Nghệ nhân Phạm Thị Huyền, cho biết: “Ống vinh-vút của người Hrê ra đời lâu lắm, từ thời cha ông đã có. Bà con ở đây rất yêu thích vỗ ống vinh-vút, trong các dịp như đâm trâu, đám cưới... Bây giờ bà con vẫn thích vỗ ống vinh-vút trong dịp tết đến, ngày hội đại đoàn kết của khu dân cư. Bà con cùng nhau vỗ ống vinh-vút, nhảy sạp rất vui”.
Tuy nhiên, vinh-vút của người Hrê ở Ba Tơ cũng đang đứng trước sự mai một, thất truyền. Huyện Ba Tơ đã có nhiều nỗ lực trong việc khơi dậy và bảo tồn loại nhạc cụ truyền thống của đồng bào Hrê. Trong đó, huyện chú trọng công tác tuyên truyền, vận động bà con giữ gìn bản sắc văn hóa, các loại nhạc cụ truyền thống; khuyến khích các nghệ nhân tìm tòi, phục chế và sử dụng những loại nhạc cụ có nguy cơ mai một, thất truyền như ống vinh-vút. đồng thời, tổ chức giao lưu văn hóa, văn nghệ nhằm khơi dậy tinh thần gìn giữ, phát huy các giá trị văn hóa đặc sắc của dân tộc.
Trong kỳ liên hoan dân ca, dân vũ do Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam và Đài Truyền hình Việt Nam tổ chức tại Phú Yên năm 2013, Đoàn nghệ nhân của huyện Ba Tơ đã biểu diễn cho các dân tộc anh em và du khách thưởng thức tiết mục vỗ ống vinh-vút, do hai nghệ nhân Phạm Thị Đầy và Phạm Thị Lưới ở xã Ba Nam trình diễn. Tại liên hoan, hai nghệ nhân này đã cùng nhau cộng hưởng, tạo nên những bản vinh-vút trầm bổng, khó quên.
Không riêng gì ống vinh-vút, mà còn có không ít loại hình văn hóa dân gian của đồng bào người Hrê đang đứng trước nguy cơ mai một. Nếu không có sự tìm tòi, phát hiện, khơi dậy, tích cực bảo tồn thì rất dễ rơi vào lãng quên. Do đó cần có sự chung tay gìn giữ, phát huy và bảo tồn của cộng đồng, để các loại hình văn hóa dân gian mãi được lưu truyền.
Thị Thoang
