(Báo Quảng Ngãi)- Bàn về Hệ giá trị Việt Nam là phải tìm hiểu sâu sắc “Hệ giá trị Hồ Chí Minh” - một con người tiêu biểu của dân tộc Việt Nam.
[links()]
 |
| Bác Hồ với thiếu niên, nhi đồng. Ảnh tư liệu |
Tại sao chỉ cần “Biết ăn ngủ, biết học hành” đã là ngoan rồi? Vì ăn ngủ không chỉ là nhu cầu tồn tại, nếu nó được hướng dẫn từ nhỏ, nó sẽ thành bản tính. Mà “bản tính thì khó dời"! Bản tính, nếu là bản tính tốt, nó sẽ định hướng, sẽ dẫn dắt cho con người suốt đời. Và đó sẽ là con người tốt.
Những câu thơ giản dị nhất của Bác Hồ, nếu ta hiểu sâu xa, thì nó ẩn chứa nhiều điều mà Bác muốn trao truyền lại, nhất là cho thiếu nhi, cho thế hệ trẻ. Những trao truyền ấy thực sự giản dị, nhưng nếu ta hiểu ra, ta làm được, thì dần nó sẽ thành “của để dành” của mỗi con người. Gọi là “Hệ giá trị” vậy thôi, chứ nói như Bác Hồ, thì có thể hiểu một cách nhẹ nhàng lắm.
Bác Hồ xuất thân từ Nho học. Sau vì khát khao cứu nước nên Người xuất dương sang Pháp, rồi đi khắp thế giới, nhiều nhất là các nước phương Tây, để học hỏi, trải nghiệm, để tìm đường cứu nước, để nhận ra chân thực các giá trị. Sau ngày 2/9/1945, nước nhà đã độc lập, Bác Hồ lại tìm về những giá trị nhân ái, đạo đức truyền thống của dân tộc, những điều cha mẹ dạy con từ thuở thiếu thời. Những lời hay, ý đẹp ấy đã đúc kết trong ca dao, dân ca, trong lời ăn tiếng nói hằng ngày của nhân dân. Nó là những trải nghiệm và đúc kết của cả một dân tộc qua bao nhiêu đời, nhưng hình thức thể hiện lại rất giản dị, rất dễ đi vào lòng người, kể cả trẻ em, thiếu nhi, nam phụ lão ấu đều có thể tiếp thu một cách tự nhiên được. Học những điều lớn lao lại nhẹ nhàng như “biết ăn ngủ, biết học hành” hằng ngày, đó là triết lý của dân tộc Việt Nam. Đến tuổi này, tự nhiên tôi thấm thía những điều cứ ngỡ như bình thường, cứ ngỡ như quê mùa ấy. Trong 5 điều dạy của Bác Hồ với thiếu nhi Việt Nam, đều là những điều rất lớn lao, nhưng được thể hiện dưới hình thức thật bình thường, thật nhỏ bé, cứ như chuyện trẻ em phải ăn ngủ, phải học hành hằng ngày, là ngoan: Điều 1: Yêu Tổ quốc, yêu đồng bào. Điều 2: Học tập tốt, lao động tốt. Điều 3: Đoàn kết tốt, kỷ luật tốt. Điều 4: Giữ gìn vệ sinh thật tốt. Điều 5: Khiêm tốn, thật thà, dũng cảm.
Nếu bạn đã qua thời thiếu nhi, bạn đều biết 5 điều Bác Hồ dạy thiếu nhi được đúc kết bằng những câu ngắn gọn như vậy. Trong từng câu đều có sự liên kết: “Yêu Tổ quốc” liên kết với “Yêu đồng bào”, "Học tập" liên kết với "Lao động", đã "Đoàn kết" thì phải giữ "Kỷ luật"... Năm điều ấy lại kết thành một khối hoàn chỉnh, học sinh rất dễ nhớ, dễ thuộc. Và quan trọng hơn là dễ làm theo. Làm được 5 điều ấy, thì không chỉ là học sinh tiên tiến, mà có những căn cứ vững chắc để khi trưởng thành, đó là những con người có lẽ sống tốt đẹp, từ đó thành con người ưu tú của dân tộc Việt Nam.
Khi viết 5 điều dạy này, Bác Hồ đã cân nhắc từng chữ, có vài điều phải sửa đi sửa lại, vì Bác Hồ biết, khi chúng ta gọi 5 điều dạy thiếu nhi này là một Hệ giá trị, thì từng từ ngữ tự nó phải có giá trị tối ưu.
Chúng ta bàn với nhau về Hệ giá trị, nhưng từ tháng Giêng năm 1946, Bác Hồ đã nói lên cốt lõi của Hệ giá trị ấy, khi trực tiếp nói về khát vọng lớn nhất của đời mình, khi trả lời các nhà báo quốc tế. Khát vọng ấy, được Bác gọi là “sự ham muốn”, nó chỉ thế này: "Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành".
Bây giờ, chúng ta phải đọc lại để thấm từng chữ cái ham muốn tột bậc ấy của Bác Hồ, vì nó không thể giản dị hơn. Vậy mà chúng ta hiện vẫn đang phấn đấu từng ngày để đạt cho được cái ham muốn giản dị ấy, vì nó là ham muốn của cả dân tộc, chứ không riêng ham muốn của Bác Hồ.
Về bản thân mình, Bác Hồ chỉ ao ước như thế này: "Tôi tuyệt nhiên không ham công danh phú quý chút nào. Bây giờ phải gánh chức Chủ tịch là vì đồng bào ủy thác thì tôi phải gắng sức làm, cũng như một người lính vâng mệnh lệnh của quốc dân ra trước mặt trận. Bao giờ đồng bào cho tôi lui, thì tôi rất vui lòng lui... Riêng phần tôi thì làm một cái nhà nho nhỏ, nơi có non xanh nước biếc để câu cá, trồng hoa, sớm chiều làm bạn với các cụ già hái củi, em trẻ chăn trâu, không dính líu gì với vòng danh lợi".
“Hệ giá trị Hồ Chí Minh” chính là như thế. Và suốt đời Bác Hồ đã tuân theo, đã thực hiện Hệ giá trị này, công khai và minh bạch. Bàn về Hệ giá trị Việt Nam là phải tìm hiểu sâu sắc “Hệ giá trị Hồ Chí Minh” - một con người tiêu biểu của dân tộc Việt Nam.
Khi chúng ta thực sự mong muốn học tập và làm theo lý tưởng và đạo đức của Người, thì phải thấu cảm được những điều giản dị mà Bác mong muốn chúng ta không chỉ phấn đấu mà có, còn phải tự nhiên mà có. Vì đó cũng là cốt lõi của Hệ giá trị Việt Nam.
THANH THẢO
