Tết xưa trong tranh Đông Hồ, Hàng Trống

Múa rồng.

Không phải là sự minh họa về ngày Tết, mà các tranh dân gian này là sự gửi gắm, là lời chúc phúc những gì tốt đẹp nhất cho một năm mới một năm phát tài phát lộc. Bằng những hình ảnh biểu tượng rất dân giã gần gũi nhưng lại chứa đựng những thông điệp ẩn ngữ đầy tính nhân văn. Như Tiến Tài, Tiến Lộc, luôn được người dán ở cổng để mời gọi thần tài đến nhà. Bộ tranh Phúc - Thọ với câu chúc “Phúc Như Đông Hải” và “Thọ Tỷ Nam Sơn”, là những chữ được viết lấy hình sau đó trong các chữ lại được minh hoạ cho nội dung câu chúc.

Đây cũng là cách thức chơi thư họa đồng nguyên của người Việt. Nhiều bức chữ Phúc được khắc vẽ một cách rất cầu kỳ có tới 24 hình ảnh về lòng hiếu thảo của con cái đối với cha mẹ, hay trong chữ Thọ có vẽ tới 28 chòm sao. Những bộ tứ bình như Xuân Hạ Thu Đông, hay bốn cô tố nữ, chơi đàn sênh, sáo, nhị lại là một nét tao nhã khác của những bức tranh Tết. Chúng kết hợp với thú chơi cây cảnh, chơi hoa, khiến không gian ngày tết có nét đặc biệt sang trọng khác thường ngày.

Lý ngư vọng nguyệt.

Tuy nhiên, chơi tranh Tết không chỉ là mang niềm vui cho cả năm, mà người Việt chơi tranh còn gửi vào đó những triết lý tế nhị. Tranh Lý ngư vọng nguyệt là một ví dụ điển hình về cái triết lý âm dương. Nó được thể hiện ngay trong cái uốn mình của con cá tạo thành hình lưỡng cực chữ S. Con cá trông trăng ở đây không phải là trông khuôn trăng hiện trên trời, mà là ánh trăng in dưới nước. Sự đối nhau của hai cái vòng tròn đầy ẩn ý này đã kiến tạo nên hai cái nhân của đồ hình lưỡng cực, tức trong âm có dương, trong dương có âm. Cái màu xanh mát mắt, cái hình con cá bơi uyển chuyển có lẽ chỉ là cái cớ để chuyển tải cảm xúc về thiên nhiên, mà cái ý nghĩa về sự hòa hợp âm dương mới là cái ẩn tàng mà người xưa muốn gửi gắm. Nó cũng mang lời chúc cho một mùa xuân mới hòa hợp thịnh vượng.

Phú quý.

Nếu văn hóa Trung Hoa đề cao chữ hơn tranh, thì tranh Tết Việt Nam cái giản dị hồn hậu chính là biểu tượng của hình ảnh. Hình ảnh mới làm nên cái thần hồn của những câu chúc năm mới. Những đứa trẻ bụ bẫm trong bộ đôi tranh Vinh hoa, Phú quý hay lợn đàn, gà đàn. Các dòng chữ Hán xuất hiện trên tranh nhiều khi chỉ mang tính điểm xuyết cho bố cục hay tiêu đề bức tranh.

Tuy nhiên cái tiêu đề đó cũng được người Việt diễn “Nôm” cho dễ hiểu dễ nhớ, như Vinh hoa, Phú quí được gọi là em bé ôm con gà, ôm vịt, vừa gần gũi mà cũng rất dễ hình dung. Mặc dầu các tác phẩm này mượn tứ từ các tác phẩm tranh dân gian Trung Quốc, nhưng trên đó người ta vẫn nhận ra cái tâm hồn của người Việt, rất trong trẻo, thuần khiết. Con gà là biểu tượng cho lòng dũng cảm và năm đức tính quí của con người, Nhân Nghĩa Lễ Trí Tín, Con Vịt biểu tượng cho sự sung túc ấm no.

Vinh hoa.

Cái tết trên tranh tết, không những được thể hiện trên các đề tài của các tờ tranh mà còn thể hiện chính trong các màu sắc của tranh. Như sắc đỏ của son hay chu sa, trên các tranh gà lợn, được coi như điềm may mắn của người Việt. Cái sắc đỏ, sắc tía, trên cái nền điệp óng ánh dường như xua đi cái giá lạnh của mùa đông. Từ cái sắc đỏ trên những tờ tranh đến sắc hồng trên những bông hoa đào, sắc đỏ trên những đôi câu đối, khiến cho cảm giác Tết trở nên rộn ràng.
 

Nhân nghĩa.