Độc đáo nghề "săn" cá thài bai trên sông Trà

Cá thài bai chỉ có ở sông Trà Khúc và chỉ xuất hiện vào mùa xuân, tiết trời nắng ấm. Cá thài bai là tên gọi chung của cá bống con. Khi còn nhỏ, cá  bống con nhỏ như cây tăm, bơi thành đàn thì gọi là cá thài bai. Khi lớn, cá bống có nhiều loài khác nhau, dựa theo hình dáng mà chúng có tên như: bống vồ, bống kèn, bống nhớt…

Anh Phan Thế Lai ở thôn 6, xã Nghĩa Dũng (TP.Quảng Ngãi)- một người chuyên “săn” cá thài bai cho biết: Từ khoảng cuối tháng 9 đến tháng giêng, cá bống trên sông Trà đẻ trứng, trôi theo dòng nước ra cửa biển Cổ Luỹ rồi nở thành cá thài bai. Sau đó, chúng “dắt” nhau  hành trình ngược dòng từ cửa biển theo sông Trà để lên phía thượng nguồn. Đây cũng là lúc nghề “săn” cá thài bai bắt đầu vào mùa. Mãi cho đến cuối tháng 3 âm lịch, khi con cá thài bai bơi ngược sông Trà đã lớn, chúng tách đàn để kiếm ăn thì nghề “săn” cá thài bai trong năm cũng chấm dứt.

Biết rõ đặc tính và "đường đi nước bước" của loài cá này, nên vào thời điểm từng đàn cá thài bài di chuyển, những người hành nghề đánh bắt loài cá này ra sông chọn địa điểm thích hợp để giăng đăng, đặt đó để đơm cá.

Theo kinh nghiệm của anh Lai và những người hành nghề bắt cá thài bai có kinh nghiệm, để biết được khu nào có nhiều cá thài bai xuất hiện, người bắt cá dựa vào con thọ thọ (ảnh). “Tôi cũng chưa lý giải được vì sao như thế, như từ trước đến nay, hễ tôi thấy con thọ thọ xuất hiện càng nhiều ở khu vực nào thì dường như tôi đặt đó đơm cá thài bai ở chỗ đó đều thu được nhiều cá”- anh Lai cho biết. 

Chiếc đó được xem là “bí kíp” quyết định việc bắt được cá thài bai nhiều hay ít. Chính vì vậy, chiếc đó được làm khá tỉ mỉ và công phu. Bình quân, mỗi chiếc đó, phải vót đến 300 nan tre mỏng như cây tăm để bện. Nhưng điều khó nhất vẫn là bện chiếc cửa của chiếc đó cho thật đều để khi đặt đó xuống nước, con cá thài bai bơi đến  không cảm thấy lo ngại khi chúng bơi vào trong chiếc đó. Hiện nay, giá bán một chiếc đó thành phẩm khoảng 1,5 triệu đồng. 

Để đặt một chiếc đó, phải có cả chục tấm mành, tấm đăng được cố định bằng những chiếc cọc ở dưới sông và giăng ngang thành một tuyến dài, khi cá di chuyển đến gặp những tấm đăng sẽ men theo đăng đi vào chiếc đó. 

Công việc này rất tốn nhiều thời gian, công sức và phải tính toán hết sức tỉ mỉ và đặc biệt là phải có kinh nghiệm. 

Tùy theo chiều dài của những tấm đăng, mành dựng lên mà số lượng đó được đặt để đón cá nhiều hay ít

Điểm khá đặc biệt, trong khi hầu như tất cả các loài cá trên sông đều đơm xuôi, hứng cá theo dòng nước, thì để riêng con cá cá thài bai lại phải đơm ngược dòng nước, bởi vì chúng luôn bơi về phía thượng nguồn.

Để "mở đường" cho cá đi vào khu vực đặt đó, anh Lai dùng chiếc trang để cào sỏi tạo thành những rạch nước nhỏ để dẫn cá. Đồng thời, sau khi đặt đó xong, người bắt cá phải thường xuyên đi thăm đó xem thử lượng cá vào nhiều hay ít, để có những điều chỉnh phù hợp, những người thiếu kiên nhẫn, sẽ không thể làm nghề này.

“Gia đình tôi đã làm nghề bắt cá thài bai từ rất lâu, hồi trước, thời cha tôi còn làm nghề này lượng cá thài bái đánh bắt được nhiều lắm, có ngày đánh bắt được cả mấy chục ký cá, nhưng từ khi đập nước Thạch Nham ngăn sông Trà Khúc nơi thượng nguồn, rồi lũ lụt thay đổi dòng chảy, nguồn nước bị ô nhiễm… nên lượng cá thài bai không còn nhiều như trước, mỗi ngày tôi đánh bắt nhiều nhất cũng chỉ khoảng 1-2kg cá"- anh Lại bày tỏ. 

Hiện nay do số lượng cá thài bai thưa thớt nên số lượng người hành nghề "săn" cá thài bai trên sông Trà chỉ còn một vài người.

Cá ngày càng ít đi nên cá thài bai có giá khá cao, trên 300 nghìn đồng/kg, thậm chí có thời điểm lên đến 500 nghìn đồng/kg. Tuy nhiên, dù giá cao nhưng việc tìm mua loại cá này cũng không dễ dàng, để thưởng thức loại cá này, nhiều người phải đặt hàng trước những người "săn" cá nhiều ngày trước đó.