Chanh là một trong những loại quả có múi rất phổ biến trên thế giới và được sử dụng với rất nhiều công dụng khác nhau như: làm tăng gia vị cho món ăn, làm nước giải khát, làm đẹp da...
Ở nước ta có khoảng 20 loài chanh: chanh giấy, chanh tứ thời, chanh núm, chanh miền Nam, chanh đào...
Dịch quả chanh pha với nước đường là thức uống giải khát rất thông dụng. Chanh còn là vị thuốc dân gian tuyệt vời, hầu hết các bộ phận của cây chanh đều có tác dụng trị bệnh.
Bộ phận dùng làm thuốc là rễ, vỏ, thân, lá, quả và hạt. Dùng tươi hay sấy khô.
Về thành phần hóa học, quả chanh có 13-24% vỏ quả, 23-95% dịch chanh, 13-38% chất bã, 5-7% hạt tùy từng loài và thời điểm thu hái. Dịch chanh chứa 6,56-7,84% acid hữu cơ toàn phần. Trong vỏ quả có tinh dầu với tỷ trọng 0,857-0,862 ở 15oC.
Nước chanh ngoài tác dụng dinh dưỡng, giải khát giải nhiệt còn có tác dụng an thai, kích thích tiết men tiêu hóa, làm tăng nhu động ruột; giúp xúc tiến các quá trình hấp thu, phòng và loại bỏ các sắc tố dưới da, phòng ngừa cặn lắng tạo sỏi hệ tiết niệu. Ngoài ra, acid citric còn có thể kết hợp với Ca++ thành hợp chất hòa tan làm chậm quá trình đông máu, thuận lợi dự phòng bệnh tăng huyết áp và nhồi máu cơ tim. Các hợp chất flavonoid trong chanh có tác dụng kháng viêm. Ở Trung Quốc, chanh được coi là “mỹ dung thủy quả”... Chanh có giá trị dinh dưỡng cao, nhưng thường qua chế biến, hạn chế dùng dạng tươi sống.
Theo Đông y, chanh có vị chua ngọt, tính bình; vào vị. Tác dụng sinh tân chỉ khát, trừ thấp an thai. Dùng trong các trường hợp thử nhiệt phiền khát (cảm nắng, mất nước, khát nước, vật vã kích động); ăn kém, nhiễm độc thai nghén nôn ói, tăng huyết áp, bạch điến lang ben. Liều dùng cách dùng: ngày dùng 50-100g bằng cách vắt nước hoặc ướp đường; nấu...
Một số bài thuốc trị bệnh từ chanh
Chữa nôn ọe: quả chanh cắt thành miếng, thêm vài hạt muối, ngậm và nuốt nước.
Chữa ho khan, mất tiếng: vỏ rễ chanh 15g, vỏ rễ dâu 15g, rễ bươm bướm 15g. Sắc nước uống.
Chữa ho gà: lá chanh 4g, lá táo 4g, rễ cỏ gà 4g, vỏ quýt 1g, vỏ quả trứng gà 1 vỏ. Sắc lấy nước uống.
Chữa ho ở trẻ em: hạt chanh 20 hạt, hoa đu đủ đực 15g, lá hẹ 15g, nước 20ml. Giã nhỏ, thêm ít mật ong, hấp cơm, gạn nước uống 3 lần trong ngày.
 |
| Chanh ướp muối ăn hoặc ngậm rất tốt cho người bị sốt, viêm họng, viêm thanh phế quản, đờm đặc, ho khan, khản giọng. |
Một số món ăn thuốc có chanh
Nước chanh giải khát: chanh vắt lấy nước, thêm nước sôi nguội để uống, có thể thêm đường hay muối. Tác dụng chống nắng, chống nóng, giải khát.
Chanh ướp muối đường: chanh tươi bóc bỏ vỏ, bỏ hột, dầm nát, thêm chút muối hoặc đường tùy ý, ngậm ít một. Dùng tốt cho người bị lợm giọng, buồn nôn, nôn ói, nóng rát vùng thượng vị.
Chanh ướp muối: chanh bóc vỏ, bỏ hột, ướp muối khoảng 12 tiếng. Ăn hay ngậm tùy ý. Dùng thích hợp cho người bị sốt nóng, viêm họng, viêm thanh phế quản, đờm đặc, ho khan, khản giọng.
Gà ướp chanh quay: gà 1 con, chanh 1 quả, đường trắng 1 thìa, dầu vừng 1 thìa, muối ăn vừa đủ. Gà làm sạch, chặt miếng, chanh vắt lấy nước bỏ hạt, cùng đường, dầu và muối để ướp thịt gà trong 20 phút. Cho gà vào chảo, đun to lửa cho chín tái, sau đun nhỏ lửa cho chín nhừ. Món này rất tốt cho người bị ho khan do viêm khí phế quản, ăn kém, đầy bụng, chậm tiêu.
Vịt hầm nước chanh: thịt vịt 250g, dứa tươi cắt lát 150g, trứng gà 1 quả, nước cốt chanh 1 quả. Thịt vịt rửa sạch chặt miếng, ướp nước chanh, tẩm ít bột và trứng, chiên nhỏ lửa cho chín phồng, sau đó cho gia vị, dầu vừng xào lại, cho dứa vào, đun chín. Món này tốt cho người bị đau đầu, hoa mắt chóng mặt, kích ứng, sốt nóng, khát nước, môi họng khô (âm hư dương cang huyễn vững phiền khát).
Kiêng kỵ: Người bị loét dạ dày tá tràng chưa ổn định, đa toan không dùng.
Theo TS. Nguyễn Đức Quang/SKĐS
