Cá thủ (Pseudosciaena crocea Richardson) thuộc họ cá đù (Sociaenidae) tên khác là cá đù vàng, cá đỏ dạ, cá mô dóng, cá dóng, cá dựng, là một loài cá biển cỡ vừa, sống ở tầng đáy ven bờ, chủ yếu ở các vùng biển nhiệt đới và cận nhiệt đới, hợp thành đàn lớn.
Về dược tính, các sách thuốc cổ phương Đông đều ghi rõ: cá thủ là loại thực phẩm ngon và vị thuốc quý. Nó lành, ít béo, giúp khai vị, làm ăn ngon và ăn nhiều, làm khí lực dồi dào, huyết mạch lưu thông. Nhưng không nên ăn nhiều mà sinh nóng phát ghẻ lở.
Bộ phận dùng làm thuốc gồm thịt, bong bóng và xương đầu. Dược liệu có tên thuốc trong y học cổ truyền và kinh nghiệm dân gian là thạch thủ ngư, có vị ngọt, tính bình, không độc, có tác dụng bổ khí, ích tinh, khai vị, mạnh tỳ, giảm đau...
(thạch thủ ngư nhục) để tươi, cắt miếng mỏng, 50-100g, xào với lá hẹ 25g, rồi nấu thành cháo, ăn hết trong một lần, chữa chứng tinh ít và loãng, khi hành sự chóng xuất. Cũng với tác dụng trên, có thể hấp cách thủy thịt cá với 25g đông trùng hạ thảo hoặc nhục thung dung mà ăn. Để chữa kiết lỵ kinh niên, đau trướng bụng, tiêu hóa kém, đem thịt cá phơi khô và nướng cho thật chín, rồi ăn trong ngày...
Bong bóng cá thủ (thạch thủ ngư đỗ): dùng tươi, lấy 20-30g bong bóng phối hợp với câu kỷ tử 15g, nữ trinh tử 15g, thỏ ty tử 12g, sa uyển tử 10g, ngũ vị tử 10g, tất cả thái nhỏ, sắc với 400ml nước còn 100ml, uống làm hai lần trong ngày, chữa liệt dương, di tinh do thận hư.
Dùng dạng cao đặc với cách chế biến như sau: Chọn thứ bóng cá thủ to, mỗi cái nặng khoảng 1 kg trở lên, rửa sạch, thái nhỏ, ngâm nước vo gạo nấu chừng 3 giờ. Vớt ra, rửa sạch, cho vào nồi nấu với nước cho thật nhừ, đánh nhuyễn, rồi cô thành cao đặc. Cao này có tên gọi là phiên giao, thể chất rất dính. Có khi người ta còn chế thêm vào cao bột vỏ sò (cáp phấn) hoặc vỏ hàu (mẫu lệ) với lượng vừa đủ, rồi sao, sau lại trộn thêm với nước sữa, sao lần cuối cho đến khi hết dính, tán thành bột mịn. Ngày uống 4g trộn với lượng tương đương đường cát để chữa chứng trĩ ngoại rất tốt. Cao bong bóng cá thủ cũng được dùng trong những trường hợp làm tăng chất lượng của tinh dịch.
Xương đầu cá thủ (Thạch thủ ngư đầu): Đem phơi xương hoặc sấy thật khô. Khi dùng lấy 20-30g dược liệu mài với nước hoặc đốt cháy tồn tính, tán bột, uống với nước cơm làm 3 lần trong ngày. Thuốc chữa chứng đái són, đái buốt (lâm lịch)
Xương đầu cá thủ còn có tác dụng giải độc nấm, hóa chất và thức ăn.
Theo DS. Hữu Bảo/SKĐS
