(Baoquangngai.vn)- "Tất niên xóm" không chỉ mang ý nghĩa tâm linh là cầu mong một năm mưa thuận gió hòa, người người, nhà nhà bình an, no ấm, mà còn là dịp để gắn kết tình làng nghĩa xóm, cùng chung sức chăm lo xây dựng quê hương, lao động sản xuất thu được nhiều hoa lợi, kinh doanh mua bán thuận buồm xuôi gió.
Tục lệ này được gọi bằng những cái tên khác nhau ở các vùng quê. Cách gọi khác nhau nhưng đều giống nhau ở sự nôm na mộc mạc, đậm chất dân gian thôn dã. "Tất niên xóm", (một số nơi gọi tục này là “cúng xóm")... Hằng năm, vào dịp đầu xuân khoảng thời gian đầu tháng Chạp, nhiều nơi tổ chức "Tất niên xóm". Người dân chuẩn bị lễ vật, thường gồm ván xôi, chai rượu, con gà hoặc thủ lợn và hương hoa, bánh trái… dâng lên cúng thần linh thổ địa, cầu xin thổ thần bản xứ phù hộ cho cư dân mạnh khỏe, an lành.
Sau lễ cúng tế là bữa cơm thân mật, ấm áp nghĩa xóm tình làng. Người trong xóm ngõ ngồi hàn huyên, chia sẻ, chuyện trò vui vẻ, chúc nhau những điều tốt lành nhân dịp đầu xuân. Như vậy, tục "Tất niên xóm", ngoài ý nghĩa tâm linh, còn giúp thắt chặt tình đoàn kết, sự gắn bó giữa các gia đình sinh sống trong xóm ngõ.
Việc chọn địa điểm, sự chuẩn bị, cách tiến hành… cũng mỗi nơi một vẻ. Ở làng quê có miếu thờ thổ thần thì việc cúng tế diễn ra trong khuôn viên miếu thờ. Nơi thành thị, phố phường thì người ta chọn một ngã ba, ngã tư rộng rãi, rồi bắc rạp lập đàn để cúng. Có nơi, những người làm lễ lụng thụng khăn đóng áo dài, có chiêng trống nổi lên rộn rã, bài văn tế soạn công phu trang trọng. Nhưng ở nhiều nơi, không có nghi thức trống chiêng, việc cúng bái diễn ra đơn giản.
 |
| Mâm cúng "Tất niên xóm". Ảnh minh họa. |
Sau lễ cúng tế, có nơi, người trong xóm lần lượt vào thắp hương lễ bái, cầu xin thần linh thổ địa phù hộ cho gia đình, con cái mạnh khỏe, bình an, no ấm… Lại có những nơi, việc cúng bái trông vào các bậc cao niên, đại diện cho bà con trong xóm, giúp làm các thủ tục tâm linh chu đáo. Thôi thì cách làm có thể khác nhau, nhưng đều giống nhau ở lòng thành tâm sáng, thể hiện tín ngưỡng dân gian tự bao đời - tín ngưỡng thờ cúng thổ thần nơi cư trú, để vừa tạ ơn thần linh thổ địa, vừa cầu mong những điều tốt đẹp cho người dân.
Theo quan niệm xưa “Đất có thổ công". Thổ công (còn gọi là thổ địa hoặc thổ thần) là vị thần cai quản một vùng đất nào đó. Không chỉ cai quản, vị thần ấy còn phù hộ, mang lại an lành cho người dân. Vì vậy, nhất cử nhất động, người dân làm việc gì liên quan đến đất đai như đào móng làm nhà, đào ao, đào giếng… đều phải cúng bái vị thần này, qua lễ “động thổ". Thứ hai, đó là nhận thức, tình cảm: Bà con lối xóm “tối lửa tắt đèn" có nhau; “Bán họ hàng xa mua láng giềng gần"... Chỉ ở gần nhau, trong cùng ngõ xóm, mới có điều kiện chạy qua chạy lại giúp nhau khi hoạn nạn, khi cơ nhỡ, có điều kiện cùng nhau chia sẻ niềm vui nỗi buồn trong cuộc sống thường nhật.
Như vậy, tục "Tất niên xóm" vừa liên quan tới “ý thức tâm linh", lại vừa liên quan tới “ý thức, tình cảm cộng đồng" của những người dân cùng sống, gắn bó với nhau trong một địa bàn cư trú. “Tất niên xóm" không phải là một hình thức mê tín, mà là hình thức sinh hoạt cộng đồng ấm cúng, nhân văn, qua một bữa cơm chung - bữa cơm đoàn kết.
Làm lễ xong, trước khi dự bữa cơm đoàn kết đầu năm, dân xóm (gồm đại diện của các gia đình, không phân biệt nam nữ, già trẻ) nhóm họp nhằm điểm lại, xem xét việc thực hiện “hương ước" của làng ở xóm ngõ trong năm qua thế nào. “Hương ước" là luật lệ ở làng xã thời trước, do dân làng đặt ra. Làng xã Việt Nam xưa là một xã hội thu nhỏ, khép kín. “Hương ước" có vai trò quan trọng trong việc duy trì trật tự kỷ cương làng xã.
L.H (th)
