Củ địa hoàng tươi gọi là Tiên địa hoàng; khi rửa sạch sấy khô đến độ dẻo nhất định gọi là Địa hoàng sấy hay Sinh địa hoặc Căn địa hoàng (tên khoa học: Rhemannia glutinosa (Gaertn.) Libosch.), họ Hoa mõm chó (Scrophulariaceae).
Về thành phần hóa học, sinh địa chứa chất catalpol (nhóm iridoid glycosid), monosacharid, các acid amin. Theo Đông y, sinh địa vị ngọt đắng, tính hàn; vào các kinh: tâm, can và thận. Có tác dụng tư âm giáng hỏa, lương huyết, sinh tân dịch, nhuận khô táo. Loại tươi và sấy đều có tác dụng thanh nhiệt lương huyết; nhưng dùng tươi có tác dụng thanh nhiệt giáng hỏa mạnh, loại đã sấy thì lương huyết tư âm mạnh. Liều dùng: 12-20g. Dùng địa hoàng tươi từ 63-200g.
Một số bài thuốc có sinh địa
Tư âm, giáng hỏa:
Trị hư lao phát sốt, ho hen, mạch yếu mà nhanh: dùng bài Nước Lễ truyền: sinh địa 20g, thiên môn 16g, huyền sâm 16g, sơn dược 63g, sâm tu 4g, cam thảo 8g, đại giả thạch 8g, ngưu bàng tử 12g. Sắc uống.
Trị họng sưng đau phát sốt, miệng khát. Dùng bài: sinh địa 16g, huyền sâm 12g, mạch môn 12g, sinh cam thảo 8g, kim quả lam (đập vụn) 8g. Sắc uống.
 |
| Gà mái giò hầm sinh địa hoàng tinh kỷ tử rất tốt cho phụ nữ ở tuổi trước và sau mãn kinh, kinh nguyệt thất thường có cơn bốc hỏa. |
Lương huyết, cầm máu:
Trị chứng huyết nhiệt lưu thông không có quy luật gây xuất huyết, thổ huyết, chảy máu cam, đái ra máu, băng huyết, phát ban sởi tím bầm, mụn trĩ sưng đau, chảy máu. Dùng bài:
Bài 1: địa hoàng tươi 63g, sắc uống. Trị chứng chảy máu mũi.
Bài 2 - Địa hoàng lương huyết thang: địa hoàng tươi 63g, quy vĩ 4g, xích thược 12g, hoàng liên 8g, chỉ xác 8g, hoàng cầm 12g, hòe giác 12g, địa du 12g, kinh giới 12g, thăng ma 3g, thiên hoa phấn 12g, sinh cam thảo 8g. Sắc uống.
Trị huyết nhiệt thổ huyết, chảy máu cam. Dùng bài Hoàn tứ sinh: sinh địa 32g, sinh trắc bách diệp 12g, sinh ngư diệp 8g, sinh hà diệp 12g. Sắc uống.
Trị bệnh truyền nhiễm cấp tính sau khi sốt cao đã rút, miệng khô, họng đau, chân răng chảy máu: sinh địa 16g, thạch hộc 12g, mạch môn 12g. Sắc uống.
Sinh tân dịch, dịu khát:
Trị đái tháo đường. Dùng bài Hoàn Hoàng liên: Bột hoàng liên 20g, dùng nước sinh địa làm hoàn. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 4g, uống với nước.
Dùng trong trường hợp bệnh nhiệt làm hư tổn tân dịch, đái tháo đường, uống nước nhiều: sinh địa 63g, sơn dược 63g, hoàng kỳ 20g, sơn thù 20g, lá lách lợn 20g. Sắc uống.
Nhuận trường, thông tiện. Trị bệnh nhiệt làm hư tổn tân dịch, đái đường, uống nước nhiều. Dùng Thang tăng dịch: sinh địa 20g, huyền sâm 20g, mạch môn 20g. Sắc uống. Chứng tân dịch khô kiệt, đại tiện bí kết nhiều ngày không đi ngoài được.
6 món ăn thuốc có sinh địa
1. Địa hoàng khô 50g, gạo tẻ 100 - 150g. Gạo vo sạch nấu cháo với địa hoàng khô, cháo chín cho thêm dấm và mật, khuấy đều để nguội rồi ăn. Tác dụng bổ huyết, sinh tinh.
2. Gạo tẻ 200g vo sạch, nấu cháo cho chín, hòa với 300ml nước ép sinh địa hoàng, đun sôi là được. Ăn khi đói. Món này rất tốt cho người bệnh bị khái huyết (ho ra máu) do lao phổi, giãn phế quản, viêm khí phế quản dạng viêm khô, ho khan ít đờm.
3. Sinh địa 30g, thục địa 30g. Cả hai vị nấu lấy nước đặc bỏ bã, hoà với 60g mật ong khuấy đều, đun cho cạn nước thành dạng xi rô lỏng. Mỗi lần uống 1 - 2 thìa, ngày uống 2 lần (sáng, chiều). Dùng thích hợp với người bị sốt nóng âm ỉ dài ngày, đau nhức tay chân, da nóng khô, ho khan, ho gà.
4. Sinh địa tươi 500g ép lấy nước, cho đường phèn liều lượng thích hợp khuấy đều rồi uống. Dùng rất tốt cho người bị lao phổi khái huyết.
5. Gà mái giò 1 con, sinh địa 20g, hoàng tinh 20g, kỷ tử 20g, sơn dược 30g. Gà làm sạch, chặt miếng, cho vào nồi cùng các dược liệu và nước vừa đủ, hầm nhỏ lửa cho chín nhừ, thêm gia vị thích hợp, chia 2 lần ăn trong ngày, cứ 2 ngày làm 1 lần. Dùng 1 đợt 3 - 5 thực đơn (trong 6 - 10 ngày). Món này rất tốt cho phụ nữ ở tuổi trước và sau mãn kinh, kinh nguyệt thất thường có “cơn bốc hỏa”, vã mồ hôi, tay chân nóng, trạng thái tâm lý tình cảm thất thường.
6. Thịt lợn 80g, sinh địa hoàng 30g, hạ khô thảo 30g. Thịt rửa sạch thái miếng cho vào nồi, dược liệu gói trong túi vải thô, cho vào nồi thịt, đổ nước; nấu nhừ, vớt bỏ túi dược liệu, thêm 1 củ tỏi bóc vỏ đập giập, nêm bột gia vị. Ăn ngày 1 lần, dùng liên tục 3-4 tuần. Thích hợp cho bệnh nhân viêm sưng hạch, lao hạch.
Kiêng kỵ: Người tỳ hư có thấp, bụng đầy đại tiện lỏng cũng như người có các chứng dương hư khác không dùng.
Theo BS. Tiểu Lan/SKĐS
