Nghe sông “kể chuyện” ngày xưa

(Báo Quảng Ngãi)- Dẫu cuộc sống đang đổi thay từng ngày, từng giờ, nhưng những cư dân sống bên bờ 2 con sông Trà Khúc và Trà Bồng (Quảng Ngãi) vẫn miệt mài giữ lấy những tục xưa, nếp cũ từ trăm năm trước. Điều thú vị là, nhiều tập tục trong số ấy gắn liền với sông nước, như một cách để người Quảng Ngãi ghi ơn những dòng sông.

Trăm năm lệ cúng bến sông

Sông Trà Khúc, đoạn chảy qua địa phận xã Tịnh Long (TP.Quảng Ngãi), có 4 bến sông với tên gọi rất đỗi mộc mạc là bến Cưa, bến Chợ Chiều, bến Lò Rèn và bến Ông Cảnh. Những tên gọi dân dã này đã có từ hàng trăm năm trước và được lớp lớp thế hệ người dân nơi đây truyền miệng đến tận bây giờ.

Xuất phát từ quan niệm vạn vật hữu linh, hằng năm, khi đất trời vào xuân, cũng là lúc người dân xã Tịnh Long tất bật chuẩn bị cho các lễ cúng bến sông.

Bến Cưa, nơi người dân thôn Tăng Long, xã Tịnh Long (TP.Quảng Ngãi), tổ chức cúng bến vào ngày mùng 5 tháng Giêng.

“Người dân Tịnh Long từ bao đời nay đã gắn bó mật thiết với sông nước. Không chỉ những người làm ngư nghiệp mà ngay cả những người làm nông cũng thường xuyên chèo ghe qua các cồn, bãi giữa sông để canh tác. Vậy nên, chúng tôi luôn luân phiên nhau gìn giữ mỹ tục cúng bến sông với mong muốn tạ ơn các vị thần và cầu mong một năm mưa thuận gió hòa. Toàn xã có 4 bến sông chính và thời gian cúng bến của mỗi thôn không giống nhau, nhưng tất cả đều cúng trong mùa xuân, trước khi diễn ra lễ Tế Xuân tại đình làng Sung Tích vào ngày 10/3 âm lịch hằng năm”, ông Phạm Lanh, một bậc cao niên ở xã Tịnh Long cho biết.

Tại thôn Tăng Long, xã Tịnh Long, người dân chọn ngày mùng 5 tháng Giêng để cúng bến sông. Vào ngày này, ban khánh tiết của thôn sẽ mang theo lễ vật ra bến Cưa, để thực hiện nghi thức cúng. Đông đảo người dân trong thôn, đặc biệt là những người làm nghề chài lưới trên sông đều tham gia lễ cúng đặc biệt này. Còn ở thôn An Đạo, xã Tịnh Long, đều đặn hằng năm, người dân cũng long trọng tổ chức lễ cúng tại bến Ông Cảnh. Trước khi thực hiện nghi thức cúng ngoài bến sông, ban khánh tiết của thôn kính cẩn dâng hương tại nhà thờ thôn An Đạo rồi mới mang lễ vật ra sông.

Theo thời gian, những đặc trưng làm nên tên gọi của bến sông, như bến Lò Rèn, bến Chợ Chiều, giờ đã lùi vào dĩ vãng. Bến Lò Rèn giờ không còn là nơi người dân rèn dao, nông cụ; bến Chợ Chiều đã thôi tấp nập tàu ghe dừng chân buôn bán trên sông. Người dân cũng thôi không còn tề tựu ra bến sông để lấy nước, tắm giặt như trước. Song, giữa những xoay vần, người dân Tịnh Long vẫn một lòng gìn giữ vẹn nguyên lệ cúng bến sông truyền thống và xem đấy là một nghi lễ truyền thống quan trọng vào mỗi mùa xuân.

Những dòng sông “giữ ngày, giữ tháng”

Không chỉ gìn giữ nhiều tập tục gắn liền với sông nước, như lệ cúng bến, hội đua thuyền truyền thống, nhiều cộng đồng dân cư trên miền đất Ấn - Trà còn luân phiên nhau bảo tồn các công trình cổ với tuổi đời hàng trăm năm. Một điều trùng hợp là, tại các địa phương có con sông lớn chảy qua, phần nhiều các công trình cổ đều tập trung dọc đôi bờ và có cửa chính hướng mặt ra sông.

Tại xã Tịnh Long, 4 nhà thờ tiền hiền, nhà thờ ghe - nơi lưu giữ, thờ phụng các ghe đua tứ linh truyền thống của 4 thôn, đều hướng mặt ra sông Trà Khúc. Còn ở thôn Tân Hy 1, xã Bình Đông (Bình Sơn), lăng vạn Tân Thạnh, tọa lạc bên hữu ngạn vùng hạ lưu sông Trà Bồng, được người dân lập nên từ cách đây hơn 200 năm để thờ cá Ông. Sông Trà Bồng, đoạn chạy qua xã Bình Dương (Bình Sơn), cũng có 2 lăng vạn cổ, được người dân xây dựng ngay cạnh sông, là lăng vạn Đông Yên và lăng vạn Mỹ Thạnh.

Sống cạnh sông, sống nhờ vào ngư nghiệp, các cộng đồng dân cư tại những nơi có các công trình cổ này vẫn giữ được nhiều nghi lễ truyền thống liên quan đến sông nước và ngư nghiệp vào mùa xuân.

Ở lăng vạn Tân Thạnh, xã Bình Đông vào ngày 16/2 âm lịch hằng năm, người dân nơi đây kính cẩn tổ chức lễ cầu ngư. Đây cũng là lễ tế quan trọng nhất trong năm, được các thế hệ ngư dân địa phương tiếp nối, gìn giữ từ xa xưa đến tận bây giờ. Trong không khí nô nức, rộn rã của những ngày đầu năm mới, người dân xã Bình Dương cũng trang trọng tổ chức lễ Tế Xuân vào ngày 8 tháng Giêng tại lăng vạn Đông Yên. Trước chánh lễ một ngày, người dân nơi đây còn long trọng tổ chức lễ nghinh Ông - một lễ tế thể hiện lòng thành kính của người dân với cá Ông (được xem như vị thần bảo hộ ngư dân trên biển), cầu mong một năm mưa thuận gió hòa, đánh bắt thuận lợi.

Bài, ảnh: Ý THU

TIN, BÀI LIÊN QUAN:

	Những “đoạn đường ghế đá” ven sông Trà Khúc
	Tản mạn sông Trà Khúc