Tiếng hát át tiếng bom

(Báo Quảng Ngãi)- Không chỉ mang lời ca, tiếng hát phục vụ đồng bào, chiến sĩ sau những trận đánh khốc liệt, các văn nghệ sĩ hoạt động trong những năm tháng chiến tranh còn là những chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng, văn hóa.

Tiếp sức cho bộ đội

Những ngày tháng 3 lịch sử này, trong lòng ông Đào Ngọc Chúng (85 tuổi), ở thôn Xuân Đình, xã Hành Thịnh (Nghĩa Hành), lại dâng trào bao cảm xúc. Ông nhớ về những năm tháng khói lửa, khi tiếng hát của mình và đồng đội vang lên giữa bom đạn, tiếp thêm lòng yêu nước cho bao người. 

Sinh ra trong cái nôi văn hóa dân gian, lớn lên trong gia đình cách mạng, ông Chúng sớm say mê bài chòi và nhận ra sức mạnh lay động lòng người của văn hóa, văn nghệ. Năm 1966, ông tình nguyện tham gia Đội Văn công nghiệp dư, thuộc Đội Vũ trang tuyên truyền huyện Nghĩa Hành. Ông cùng 12 thành viên rong ruổi khắp nơi từ vùng giải phóng đến vùng địch tạm chiếm, mang theo những lời ca, giai điệu hào hùng phục vụ nhân dân, chiến sĩ. Đạo cụ oằn trên đôi vai gầy, trước mắt là những con đường hiểm nguy, đói rét bủa vây, nhưng khi ánh đèn măng xông bừng sáng, tiếng hát, nhịp phách vang lên, tinh thần cách mạng lại được hun đúc.

Ông Chúng kể, những buổi biểu diễn mang lại niềm hân hoan cho cán bộ, chiến sĩ và nhân dân, song cũng đối mặt với nhiều hiểm nguy. Ngày đó, chỉ có một số xã của huyện Nghĩa Hành như Hành Tín (nay là xã Hành Tín Đông và xã Hành Tín Tây), Hành Thịnh, Hành Thiện được giải phóng, nhiều nơi vẫn còn là vùng địch tạm chiếm. Cuộc chiến ác liệt, có lần đi biểu diễn ở vùng địch tạm chiếm, khi câu hát còn dang dở, bom đạn bất ngờ dội xuống. Loa đổ, đèn vỡ, có người mãi mãi nằm lại, tôi và một số người phải trốn trong rừng suốt một tuần, chịu đói khát và giá lạnh, chẳng có gì ngoài mật khẩu truyền tai, phòng khi lạc nhau trong đêm tối. “Dẫu đối mặt với sinh tử, nhưng chúng tôi không bỏ cuộc. Chúng tôi hiểu rằng, nghệ thuật không chỉ là lời ca, tiếng hát, mà còn là ngọn lửa tiếp thêm sức mạnh cho cuộc chiến giành độc lập, tự do cho dân tộc”, ông Chúng xúc động.

Những năm đầu thập niên 60 của thế kỷ trước, sau chiến thắng vang dội của Cuộc Khởi nghĩa Trà Bồng và miền Tây Quảng Ngãi, phong trào cách mạng ở Quảng Ngãi lan rộng khắp nơi. Trước tình hình đó, Mỹ - ngụy đẩy mạnh kế hoạch “bình định nông thôn”, lập “ấp chiến lược” kiểm soát dân. Nhận thấy vai trò quan trọng của văn nghệ trong công tác vận động quần chúng, tháng 4/1964, Tỉnh ủy Quảng Ngãi thành lập Đoàn Văn công Quân Giải phóng Quảng Ngãi. Ngày 8/6/1964, đoàn ra mắt tại Suối Chí, xã Hành Tín (nay là xã Hành Tín Đông, Nghĩa Hành), quy tụ nhiều ca sĩ, diễn viên, nhạc sĩ tài năng, mang trong mình lý tưởng cách mạng sâu sắc. Tháng 8/1965, đoàn chuyển về Tỉnh ủy, do Ban Tuyên huấn chỉ đạo trực tiếp, đổi tên thành Đoàn Văn công Giải phóng Quảng Ngãi. 

Ông Trương Quang Tuấn (76 tuổi), nguyên Giám đốc Trung tâm Văn hóa TX.Quảng Ngãi, hiện là Trưởng ban Liên lạc Đoàn Văn công Giải phóng Quảng Ngãi nhớ lại, 2 năm sau ngày đoàn thành lập, tôi vinh dự được tham gia cùng đoàn. Khi ấy, tôi cùng những chàng trai, cô gái tuổi đôi mươi trong đoàn cất vang lời ca, tiếng hát, mang những vở diễn đặc sắc ra chiến trường, thắp lên khát vọng hòa bình, niềm tin tất thắng. Đến nay, những buổi biểu diễn năm xưa vẫn vang vọng trong ông, như khúc hoài niệm về một thời tuổi trẻ rực lửa, đầy nhiệt huyết và khát khao cống hiến cho cách mạng.

Những vở diễn như “Trước giờ xuất kích”, “Bà mẹ cầm súng”, “Cẩm Thành nổi dậy” hay song tấu “Kể chuyện du kích diệt tăng”... vang lên như hồi kèn xung trận, cổ vũ quân, dân xông pha chiến đấu. Độc tấu vui “Trở về sản xuất” khéo léo vận động nhân dân rời vùng địch kiểm soát, trở lại đồng quê tăng gia sản xuất. Giữa khói lửa chiến tranh, mỗi tiết mục không đơn thuần là một màn biểu diễn, mà còn là lời hiệu triệu, khơi dậy ý chí quật cường, cổ vũ tinh thần chiến đấu trong nhân dân; là ngọn lửa niềm tin, thắp sáng con đường cách mạng; len lỏi vào tâm tư, tình cảm binh lính ngụy, thức tỉnh họ về lòng yêu nước và căm thù giặc Mỹ xâm lược cùng bè lũ tay sai.

“Với sức ảnh hưởng mạnh mẽ, mỗi khi đoàn văn công xuất hiện, địch lập tức truy lùng ráo riết. Chúng xem anh em trong đoàn không chỉ là những nghệ sĩ đơn thuần, mà là những chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng. Chính vì thế, kẻ địch từng tuyên bố, nếu xóa sổ được đoàn văn công thì coi như xóa sổ được một tiểu đoàn quân chủ lực Việt cộng. Đó là nỗi ám ảnh khiến địch không ngừng lùng sục chúng tôi”, ông Tuấn tự hào kể.

Vũ khí trên mặt trận tư tưởng

Theo nhà nghiên cứu Cao Văn Chư - nguyên Phó Giám đốc Sở VH-TT&DL, nếu như trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, Quảng Ngãi là vùng tự do của Liên khu 5, thuận lợi cho lĩnh vực văn hóa, văn nghệ phát triển, thì trong kháng chiến chống Mỹ, cuộc chiến ác liệt hơn. Việc Mỹ - ngụy ráo riết thực hiện các kế hoạch kiểm soát dân cư, chia cắt, ly tán nhân dân khắp nơi, khiến cho hoạt động văn hóa, văn nghệ cũng đối mặt với muôn vàn khó khăn, thách thức. 

Khó khăn là vậy nhưng nhiều ca khúc cách mạng, thơ, kịch, hò vè... do các tác giả trong và ngoài tỉnh sáng tác về Quảng Ngãi vẫn lan tỏa rộng rãi. Các ca sĩ, diễn viên, nhạc sĩ thời ấy đã trở thành những chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng. Một người đóng nhiều vai, đảm nhận các nhiệm vụ khác nhau. Họ vừa sáng tác, vừa biểu diễn, đồng thời tham gia chiến đấu, thắp lên niềm tin trong nhân dân và toàn quân một lòng theo Đảng và Bác Hồ, gắn bó với cách mạng. 

Phó Giám đốc Sở VH-TT&DL Huỳnh Thị Sương chia sẻ, thời điểm từ cuối 1955 - 1960, ở Quảng Ngãi trên thực tế chưa có cơ quan chuyên trách về văn hóa, thông tin, nhưng dưới sự lãnh đạo của Tỉnh ủy và cấp ủy ở các địa phương, những hình thức thông tin văn hóa được triển khai linh hoạt, vừa đấu tranh với kẻ thù, vừa củng cố niềm tin của nhân dân vào sự nghiệp cách mạng. 

Đến năm 1964, Đoàn Văn công Quân Giải phóng Quảng Ngãi được thành lập, góp phần cổ vũ tinh thần chiến đấu của quân và dân, thúc đẩy phong trào văn hóa, văn nghệ quần chúng giai đoạn này phát triển mạnh mẽ. Năm 1973, tỉnh tiếp tục hình thành “Hội Văn nghệ”. Mùa hè 1974, Đài Phát thanh Giải phóng Quảng Ngãi được thành lập và chính thức hoạt động. “Những dấu ấn đó đã tiếp thêm sức mạnh cho cuộc kháng chiến, đưa thông tin, văn hóa trở thành vũ khí quan trọng trên mặt trận tư tưởng, góp phần giải phóng tỉnh Quảng Ngãi, làm nên đại thắng mùa Xuân 1975, thống nhất đất nước”, bà Huỳnh Thị Sương nhấn mạnh.

Bài, ảnh: THIÊN HẬU

TIN, BÀI LIÊN QUAN: