Thiếu máu não hay thiểu năng tuần hoàn não là danh từ để chỉ trạng thái bệnh lý với nhiều biểu hiện khác nhau, nhưng đều có cơ chế sinh bệnh là thiếu máu nuôi não.
Nguyên nhân chính gây thiếu máu não là tăng huyết áp, vữa xơ động mạch... Nguyên nhân ngoài động mạch đốt sống là thoái hóa cột sống cổ, thoát vị đĩa đệm cột sống cổ.
Người bệnh thiếu máu não thường có triệu chứng như: Đau đầu, hoa mắt chóng mặt, tê bì hai tay, mất ngủ, rối loạn trí nhớ, kém tập trung, ù tai...
Trong y học cổ truyền, thiểu năng tuần hoàn não được mô tả trong chứng đầu thống, thất miên, huyễn vựng. Điều trị chứng huyễn vựng ta cần bổ khí huyết, hoạt huyết, thông kinh lạc tăng khí huyết lên não.
Xuyên khung là thân rễ khô của cây xuyên khung. Xuyên khung có chứa tinh dầu, dầu béo, acid ferulic và chất phtalid có tác dụng ức chế ngưng tập tiểu cầu, giảm đau, cải thiện tình trạng thiếu máu não.
Theo đông y, xuyên khung vị cay, tính ôn, quy kinh can, đởm, tân bào. Có tác dụng hành khí hoạt huyết, khu phong tán thấp, chữa đau đầu, đau vùng hạ sườn, bế kinh, thống kinh.
1. Bài thuốc từ xuyên khung trị thiếu máu não
1.1 Bài xuyên khung định thống ẩm
- Chủ trị: Đau đầu, hoa mắt, đau gáy cổ, tê hai tay do thiếu máu não.
- Thành phần: Xuyên khung 6g, câu đằng 12g, cúc hoa 12g, bạch tật lê 10g, ích trí nhân 10g, bạch khấu 6g, bán hạ 6g, xích thược10g, xuyên ngưu tất 10g. Sắc uống ngày 1 thang, chia 2 lần sáng, chiều. Uống trong 10-15 ngày, uống liên tục để có kết quả.
- Tác dụng các vị thuốc:
Cúc hoa: Sơ tân phong nhiệt, bình can.
Bạch tật lê: Ích trí nhân an thần định trí.
Bạch khấu, bán hạ: Trừ đàm, kiện tỳ vị.
Xích thược, ngưu tất: Hoạt huyết thông lạc.
 |
| Cây và vị thuốc xuyên khung có tác dụng trị thiếu máu não. |
1.2 Bài bình can giải kinh thang
- Thành phần: Xuyên khung 6g, tang diệp 10g, cúc hoa 12g, từ thạch 6g, đại giá thạch 6g, bạch thược 12g, bạch chỉ 10g, ngưu tất 10g, sài hồ 10g, thần khúc 6g. Sắc uống ngày 1 thang, chia 2 lần sáng, chiều. Uống trong khoảng 10-20 ngày uống liên tục.
- Tác dụng các vị thuốc:
Tang diệp, cúc hoa: Khu phong tán hàn, bình can.
Từ thạch, đại giá thạch: An thần, định trí.
Bạch thược, sài hồ: Sơ can, chỉ thống.
Bạch chỉ: Trị đau đầu.
Thần khúc: Kện tỳ vị trừ đàm thấp.
1.3 Xuyên khung trà điều tán
- Tác dụng: Có tác dụng khu phong tán hàn (loại trừ gió lạnh ra khỏi cơ thể, làm ấm bì mao), hành khí huyết chỉ thống (làm khí huyết lưu thông, giúp tăng cường lưu lượng máu lên não).
- Thành phần: Bạc hà 32g, bạch chỉ 6g, cam thảo 4g, khương hoạt 4g, kinh giới 10g, phòng phong 6g, xuyên khung 16g.
- Tác dụng vị thuốc:
Xuyên khung: Hành khí, hoạt huyết, thông kinh lạc, chỉ thống là chi dược.
Khương hoạt: Khu phong tán hàn trừ thấp, chỉ thống.
Bạch chỉ: Chuyên trị đau đầu ở kinh dương minh (đau đầu ở đỉnh đầu, vùng trán).
Bạc hà, kinh giới, phòng phong: Sơ tán phong tà, giúp vị thuốc trên phát huy tác dụng.
Cam thảo: Điều hòa các vị thuốc.
 |
| Xuyên khung kết hợp một số vị thuốc khác pha trà uống trị thiếu máu não. |
2. Món ăn có xuyên khung
2.1 Thịt lợn hầm xuyên khung, bán hạ, bạch biển đậu
- Thành phần: Thịt lợn nạc 60g, xuyên khung 12g, bán hạ chế 6g, bạch biển đậu sao 20g.
- Cách chế biến: Dược liệu sắc lấy nước bỏ bã. Đun nước thuốc với thịt nạc, thêm muối gia vị vừa ăn. Ngày ăn 1 lần.
- Tác dụng: Dùng cho bệnh nhân thiếu máu não do tăng huyết áp, xơ vữa động mạch.
- Kiêng kỵ: Thận trọng khi dùng cho người âm hư hỏa vượng, nóng trong người, chất lưỡi đỏ, người thích mát, sợ nóng; người có kinh nguyệt nhiều (rối loạn kinh nguyệt).
2.2 Xuyên khung, thiên ma hấp cá chép
- Tác dụng: Trị đau đầu, hoa mắt, chóng mặt, ngủ hay mơ, chất lưỡi đỏ rêu vàng.
- Thành phần: Xuyên khung 10g, thiên ma 15g, bạch linh 10g, cá chép 1 con nặng 1kg, gia vị vừa đủ.
- Cách chế biến: Cho xuyên khung, thiên ma, bạch linh thái phiến vào bụng cá chép (cá chép đã làm sạch) cùng các gia vị đem hấp cách thủy chừng 30 phút. Ăn trong ngày.
- Công dụng các vị thuốc: Xuyên khung hành khí hoạt huyết, thông kinh lạc, trị điều thống. Thiên ma bình can tiềm dương, trị huyễn vựng, đau đầu, chóng mặt. Bạch linh, cá chép kiện tỳ, bổ khí huyết giúp tăng tuần hoàn máu não.
Theo BS. VŨ DUY THÀNH/SKĐS
