Bạch chỉ là rễ của cây bạch chỉ hay xuyên bạch chỉ, thuộc họ hoa tán. Bạch chỉ có tinh dầu, các chất coumarrin.
Theo Đông y, bạch chỉ vị cay, tính ôn; vào các kinh phế, vị và đại trường. Có tác dụng khu phong trừ thấp, thông khiếu, chỉ thống, tiêu thũng bài nùng. Trị chứng ngoại cảm gây đau đầu, đau vai lưng, đau răng, đau xoang mũi, phong thấp tý thống; ngứa ngoài da, phụ nữ bạch đới, chứng sang dương nhọt độc. Liều dùng: 4-12g. Sau đây là một số bài thuốc có bạch chỉ.
Tán hàn, giải biểu, trị đau đầu do cảm mạo
Bài 1: bạch chỉ 12g, xuyên khung 4g, phòng phong 12g, khương hoạt 8g, hoàng cầm 8g, sài hồ 8g, kinh giới 8g, cam thảo 4g. Sắc uống. Trị đau đầu do cảm mạo.
Bài 2 - Xuyên khung trà điều tán: bạch chỉ 4g, xuyên khung 8g, kinh giới 8g, bạc hà 16g, khương hoạt 4g, tế tân 2g, phòng phong 3g. Các vị tán bột. Ngày uống 24g, uống với nước trà, sau bữa ăn 1-2 giờ. Trị đau đầu, nửa đầu đau do phong hàn.
Trừ phong, giảm đau
Bài 1 - Hoàn đô lương: bạch chỉ nghiền bột mịn, làm thành hoàn. Mỗi lần uống 6-12g, chiêu với nước. Trị đau vùng trán.
Bài 2: bạch chỉ 12g, thương nhĩ 12g, tân di 12g, bạc hà 6g. Tất cả tán thành bột. Mỗi lần uống 6-12g, chiêu với nước. Trị viêm mũi sinh ra đau đầu.
Bài 3: kinh giới 12g, phòng phong 12g, bạch chỉ 12g, thạch cao sống 20g. Sắc uống. Trị đau do sưng lợi răng.
Giải độc, trị nhọt: Khi nhọt độc sưng phù hoặc khi rắn cắn.
Bài 1: bạch chỉ 12g, địa đinh hoa tím 12g, liên kiều 12g, qua lâu 12g, bối mẫu 12g, bồ công anh 16g, kim ngân hoa 16g, cam thảo 4g. Sắc uống. Trị viêm tuyến sữa và mụn nhọt.
Bài 2 - Bột bạch chỉ hộ tâm: bạch chỉ 0,4g, hùng hoàng 0,4g, nhũ hương 0,4g. Tất cả tán thành bột mịn, pha với rượu nóng rồi uống. Trị độc do rắn rết cắn.
Trị phụ nữ bạch đới do hàn thấp: Bạch chỉ và hải phiêu tiêu, liều lượng bằng nhau, tán thành bột. Mỗi lần uống 12g.
Trị táo bón hay đi tả do phong độc: bột bạch chỉ 8g trộn với nước cơm và ít mật ong cho uống.
Trị đi tiểu ra máu: bạch chỉ, đương quy, liều lượng bằng nhau. Mỗi lần uống 8g.
Trị bế kinh do phong hàn: quế chi 8g, tô ngạnh 8g, bạch chỉ 8g, đan sâm 12g, xuyên khung 10g, uất kim 8g, nga truật 8g, ngưu tất 10g. Sắc uống. Trị kinh nguyệt mất mấy tháng, bụng dưới lạnh đau, tay chân không ấm, tức ngực, buồn nôn, rêu lưỡi trắng, mạch trầm khẩn.
Trị đau răng do phong nhiệt: bạch chỉ, ngô thù du, liều lượng bằng nhau. Các vị nghiền bột, hòa với ít nước để ngậm.
Trị chân răng hôi: bạch chỉ, xuyên khung, hai vị bằng nhau. Tán bột, làm viên, viên bằng hạt ngô. Ngậm 2-3 viên trong ngày.
Kiêng kỵ: Người đau đầu do huyết hư hỏa vượng, ung nhọt mới vỡ kiêng dùng.
Theo TS. Nguyễn Đức Quang/SKĐS
