Hạ khô thảo là cụm bông hoa của cây Hạ khô thảo. Có thể dùng cả cây làm thuốc, nhưng tác dụng kém hơn chỉ dùng cụm bông hoa. Tránh nhầm lẫn với Hạ khô thảo Nam là cành mang lá và hoa của cây Cải trời, thuộc họ Cúc. Theo kinh nghiệm dân gian, cây này chữa được nhiều bệnh ngoài da.
Hạ khô thảo có alcaloid tan trong nước, glucosid đắng (prunelin), tinh dầu chứa camphor, muối vô cơ chủ yếu là KCl và một số chất khác...
Theo Đông y, hạ khô thảo vị đắng cay, tính hàn. Vào các kinh can và đởm. Có tác dụng thanh hỏa, tán kết, mát gan sáng mắt. Dùng cho người bị u nhọt, lao hạch, áp-xe, đau mắt đỏ, viêm gan siêu vi trùng, viêm vú tắc sữa, đau đầu chóng mặt, liệt ngoại vi, rong kinh huyết trắng, viêm gan vàng da cấp. Liều dùng: 8-20g.
 |
| Hạ khô thảo tác dụng thanh hỏa tán kết, mát gan sáng mắt, trị đau đầu chóng mặt do tăng huyết áp, đau nhức mắt do nhiệt ở gan... |
Một số đơn thuốc có hạ khô thảo
Thanh hỏa, tán kết. Trị lao hạch, viêm tuyến sữa, bướu giáp, viêm gan...
Bài 1 - Hạ khô thảo thang: hạ khô thảo 30g (có thể dùng liều cao hơn). Sắc uống hoặc dùng hạ khô thảo nấu cao mà uống. Trị lao hạch cổ chưa vỡ, bướu giáp trạng đơn thuần, viêm gan, viêm vú tắc sữa.
Bài 2: hạ khô thảo 12g, cam thảo 4g, Sắc uống ngày 1 thang, liên tục 20-30 ngày. Trị lao hạch.
Bài 3: hạ khô thảo 20g, huyền sâm 12g, thổ bối mẫu 12g. Sắc uống. Trị lao hạch tuyến lâm ba, viêm tuyến sữa.
Mát gan, sáng mắt, trị can dương vượng:
Bài 1 - Bột hạ khô thảo: hạ khô thảo 62,5g, chích thảo 20g, hương phụ tửu 62,5g. Các vị tán thành bột. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 12g, uống với nước sôi để nguội. Trị đau nhức mắt do nhiệt ở gan.
Bài 2: hạ khô thảo 62,5g, bồ công anh 62,5g, tang diệp 12g, xa tiền thảo 12g, dã cúc hoa 12g. Sắc uống. Trị viêm màng tiếp hợp.
Bài 3: hạ khô thảo tươi 62,5g, hy thiêm thảo 62,5g, dã cúc hoa 62,5g. Sắc uống. Trị đau đầu do tăng huyết áp.
Bài 4: hạ khô thảo 20g, cúc hoa 12g, mẫu lệ sống 32g, thạch quyết minh sống 32g, xuyên khung 4g, mạn kinh tử 4g, Sắc uống. Trị tăng huyết áp gây đau đầu, đỏ mặt.
Bài 5 - Bổ can tán: hạ khô thảo 8g, hương phụ 4g. Tất cả tán bột, dùng cho 1 ngày, chiêu với nước sôi để nguội, hoặc ăn với cháo. Dùng tốt cho người bị can huyết hư đau đầu hoa mắt chóng mặt...
Một số thực đơn chữa bệnh có hạ khô thảo
Chữa viêm kết giác mạc cấp (đau mắt đỏ), xuất huyết kết giác mạc, mụn nhọt, viêm vú tắc sữa, lao hạch. Dùng Cháo bồ công anh hạ khô thảo: bồ công anh 30g, hạ khô thảo 20g, gạo tẻ 60g. Sắc hay hãm bồ công anh và hạ khô thảo lấy nước bỏ bã, gạo vo sạch cho vào nước sắc nấu cháo, khi ăn cho thêm đường trắng đủ ngọt. Dùng một đợt 3-5 ngày.
Chữa nam giới lao mào tinh hoàn (hay gặp ở thanh niên 20 - 35 tuổi). Dùng Cháo câu kỷ tử - hạ khô thảo: hạ khô thảo 20g, gạo tẻ 30g, câu kỷ tử 15g. Hạ khô thảo sắc lấy nước, bỏ bã, để riêng. Cho gạo tẻ vo sạch và kỷ tử vào nấu cháo, cháo chín cho nước hạ khô thảo vào, đun sôi đều. Ăn ngày 1 lần, đợt dùng liên tục trong 15 ngày.
Kiêng kỵ: Người âm hư, dạ dày yếu không có uất kết kiêng dùng.
Theo TS. Nguyễn Đức Quang/SKĐS
