Bảo tồn nhà sàn truyền thống của đồng bào Hrê

(Báo Quảng Ngãi)- Nhà sàn truyền thống của người Hrê ngày càng mai một. Trước thực trạng đó, huyện Ba Tơ đã vận động đồng bào dân tộc thiểu số nơi đây gìn giữ nếp nhà sàn truyền thống. 

 

Nhà sàn truyền thống của người Hrê thường được dựng bên sườn đồi, cạnh những dòng suối và thường quay mặt về hướng nam hoặc hướng đông nam. Điều này xuất phát từ xưa kia rừng còn rậm, để tránh thú dữ và đảm bảo tập tục sinh sống của đồng bào Hrê.

 

Nét đẹp truyền thống

 

Già làng Phạm Văn Truyền ở xã Ba Vinh từng chia sẻ, nhà sàn là nơi sinh sống của nhiều thế hệ người đồng bào Hrê. Nhà sàn truyền thống mái lợp tranh, không có vách ngăn, chỉ có một khoảng không gian trống hình chữ nhật. Mỗi thế hệ, mỗi gia đình được ngăn bởi những cây phân cách (gọi là cây noong). Phần trên thì để mền chiếu, quần áo, nơi ngủ nghỉ. Phía dưới thì bố trí một bếp nấu, phía trên bếp có đầy đủ các dụng cụ rổ rá, đơm, đụt lương thực, thực phẩm, đôi khi là trái bắp, miếng thịt trâu, thịt rừng xông khói...

  

Đồng bào Hrê hát múa bên nếp nhà sàn truyền thống. Ảnh: A.NGUYỆT

Nhà sàn truyền thống của người Hrê hoàn toàn được làm bằng cây, dây rừng, chủ yếu là tre, mây và cây ké. Theo nhiều già làng ở thôn Làng Teng, xã Ba Thành, để làm nên ngôi nhà, gia chủ phải chuẩn bị vật liệu từ nhiều năm. Mỗi năm tích góp một ít, khi thì cây cột ké, dây mây rừng... Để ngôi nhà được vững chãi theo năm tháng, một số loại cây, dây phải ngâm dưới nước, dưới lớp bùn non để tránh mối mọt. Khi đủ vật liệu xây dựng, gia chủ mới huy động người làng góp công xây dựng nhà. Vì vậy, ngày dựng nhà người làng vui như ngày hội.

 

Nhà sàn truyền thống của người Hrê có thể khác nhau ở kích thước. Nhà khấm khá thì làm lớn, nhà nghèo khó thì làm nhỏ hơn, nhưng phải có nơi sinh hoạt, tiếp khách của đàn ông và đàn bà trong ngôi nhà. Ở phía đầu tra (đầu nhà) thường dành cho đàn ông trai tráng trong nhà tiếp khách, phía cuối đầu tra dành cho phụ nữ, con cái sinh hoạt, hay để các vật dụng nông cụ. Phía trên hông nhà có cửa sổ, tùy theo nhà có bao thế hệ thì có bấy nhiêu cửa sổ để tiện sinh hoạt.

 

Trải qua thời gian, nhà sàn truyền thống của đồng bào Hrê dần hư hỏng, nhưng nhiều già làng ở xã Ba Thành, Ba Vinh mỗi khi sửa lại hay làm mới, đều chọn xây dựng theo kiểu nhà sàn truyền thống. Nhưng nhiều người trẻ xa dần với nếp nhà sàn truyền thống. Họ xây dựng nhà trệt, nền xi măng, trụ bê tông cốt thép. Nhà sàn truyền thống của người Hrê cứ thế ngày càng mai một dần.

 

Cần bảo tồn, gìn giữ

 

Huyện Ba Tơ từng vận động đồng bào Hrê bảo tồn nếp nhà sàn, nhưng đây là việc khó đối với người dân. Bởi nhà dựng lên nhờ cây gỗ và tre, tranh. Nhưng những rẫy tranh giờ đã biến thành rừng keo; còn cây ké, cây lim làm trụ cột của ngôi nhà sàn giờ cũng không còn nhiều, nên việc làm nhà sàn truyền thống không dễ dàng. Nhiều nhà văn hóa thôn  - nơi giữ gìn bảo tồn bản sắc văn hóa đồng bào được xây dựng theo kiểu mẫu nhà sàn, nhưng vật liệu cũng là bê tông cốt thép.

 

Sinh hoạt văn nghệ trong ngôi nhà truyền thống của người Hrê. Ảnh: A.NGUYỆT

Thông qua dự án Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa Làng Teng xã Ba Thành, tỉnh đã đầu tư 10,5 tỷ đồng để triển khai xây dựng nhà sàn. Theo đó, có 3 ngôi nhà sàn được xây dựng theo mô hình nhà sàn truyền thống của người Hrê. Chị Phạm Thị Y Hòa, ở thôn Làng Teng chia sẻ, cũng nhờ xây dựng được những ngôi nhà sàn truyền thống, thế hệ trẻ và khách tham quan du lịch mới hiểu hơn về nếp nhà sàn truyền thống. Thi thoảng có những đoàn khách du lịch về thăm Ba Tơ, chị em trong làng có dịp giới thiệu về nghề dệt thổ cẩm ngay trong những ngôi nhà sàn... Còn ở phía tây nhà trưng bày Bảo tàng Khởi nghĩa Ba Tơ cũng có một ngôi nhà sàn truyền thống của đồng bào Hrê. Khách tham quan bảo tàng thường dừng lại ở nơi đây để chụp hình lưu niệm. 

 

Phụ trách Bảo tàng khởi nghĩa Ba Tơ Bùi Đình Ngôn cho hay, nhiều người đến tham quan bảo tàng, xem gian trưng bày văn hóa đời sống của đồng bào dân tộc Hrê, thường hỏi những ngôi nhà truyền thống của đồng bào giờ có được bảo tồn hay không? Ngôi nhà như thế nào? Từ những câu hỏi của khách tham quan đã gợi ý cho chúng tôi việc gìn giữ nếp nhà sàn truyền thống của đồng bào Hrê. Năm 2009, chúng tôi mua một ngôi nhà sàn truyền thống của đồng bào Hrê còn nguyên trạng, rồi chuyển về dựng lại trong khuôn viên bảo tàng. Ngôi nhà sàn cũng đã mấy lần hư hỏng mái tranh, cán bộ, nhân viên bảo tàng phải đến các xã vùng xa của huyện Ba Tơ, nhờ đồng bào làm lại mái. Công việc bận rộn, nhưng cán bộ, nhân viên ở bảo tàng vui vì đã giúp nhiều du khách tìm thấy nét thú vị của ngôi nhà sàn xưa và góp phần giữ gìn nét đẹp văn hóa của người Hrê.

 

A.NGUYỆT