Hôm nay, ngày đặc biệt với tỉnh Quảng Ngãi, ngày cờ Tổ quốc tung bay trên khắp nẻo đường chào mừng kỷ niệm 48 năm Ngày Giải phóng tỉnh Quảng Ngãi (24/3/1975 – 24/3/2023), Ủy ban nhân dân tỉnh long trọng tổ chức Lễ công bố và đón nhận Bằng xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt Văn hóa Sa Huỳnh, thị xã Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi, nhằm tôn vinh những giá trị văn hóa của dân tộc, đồng thời khẳng định những nỗ lực, cố gắng của Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân tỉnh Quảng Ngãi trong công tác bảo tồn và phát huy các giá trị của di sản văn hóa trong suốt thời gian qua. Trong niềm vui phấn khởi, niềm vinh dự, tự hào, thay mặt lãnh đạo UBND tỉnh, tôi xin gửi tới đồng chí, quý vị đại biểu, các vị khách quý và toàn thể đồng bào lời chúc sức khỏe và lời chào trân trọng.
Thưa quý vị đại biểu, đồng chí và toàn thể đồng bào!
Tỉnh Quảng Ngãi luôn tự hào là nơi đầu tiên phát hiện ra Văn hóa Sa Huỳnh, là nơi có địa danh mà nền văn hóa mang tên, cũng là trung tâm của Văn hóa Sa Huỳnh - một trong 3 nền văn hóa cổ phát triển rực rỡ trên đất nước Việt Nam trong thế giao thoa, tương tác với Văn hóa Đông Sơn ở vùng đồng bằng Bắc bộ và Văn hóa Óc Eo ở vùng Đông Nam bộ.
 |
| Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Trần Hoàng Tuấn đọc diễn văn tại buổi lễ. |
Trong hơn một thế kỷ qua, các nhà khoa học quốc tế và Việt Nam đã dành nhiều tâm huyết, sức lực để tìm tòi, nghiên cứu và giải mã một nền văn hóa phát triển rực rỡ, đồng thời cũng hết sức kỳ bí này. Từ khi phát hiện đến nay, các cơ quan nghiên cứu của Việt Nam trong đó có tỉnh Quảng Ngãi, đã không ngừng nỗ lực trong phát hiện, khai quật, phục dựng, nghiên cứu về Văn hóa Sa Huỳnh và đã đạt được những bước tiến đáng kể. Chúng ta đã phát hiện được hàng trăm di tích Văn hóa Sa Huỳnh từ các tỉnh từ Quảng Bình đến Bình Thuận, Đồng Nai, từ các cồn cát ven biển đến hải đảo Lý Sơn, lên vùng Trường Sơn hiểm trở, với hàng ngàn hiện vật đã được phát hiện và phục hồi.
Có thể nói, Quảng Ngãi là “cái nôi” của Văn hoá Sa Huỳnh với hàng loạt di tích tiền Sa Huỳnh và Sa Huỳnh đã được nghiên cứu như: Long Thạch, Bình Châu, Gò Văng, Núi Sứa, Gò Quách, Gò Quê, Tịnh Thọ, Xuân Phổ, Gò Kim, Xóm Ốc, Suối Chình… Nói đến Văn hóa Sa Huỳnh là người ta nghĩ đến những khu mộ chum rộng lớn với các chum gốm to, nhỏ, cao được dùng để lưu giữ phần xác của con người khi về thế giới bên kia, là nói đến những đồ trang sức bằng thuỷ tinh, bằng mã não rất độc đáo; những khuyên tai hai đầu thú, hạt cườm, những bình gốm con tiện, bát đồng, chậu, vò… những đồ gốm này đều được trang trí hoa văn đẹp và tinh xảo.
Nhưng không chỉ có vậy, gắn liền với Văn hóa Sa Huỳnh còn có đầm An Khê và lạch An Khê – đây là đầm nước ngọt lớn nhất tỉnh Quảng Ngãi, nằm ở vùng ven biển thuộc xã Phổ Khánh và phường Phổ Thạnh, một di sản thiên nhiên – một đầm nước ngọt đặc biệt có giá trị và là một bộ phận hữu cơ của hệ sinh thái Sa Huỳnh, mang lại những điều kiện cần thiết cho cuộc sống của cư dân bản địa, góp phần hình thành và phát triển nền Văn hóa Sa Huỳnh cổ. Trong quá khứ và hiện tại, đầm An Khê và lạch An Khê luôn giữ vai trò quan trọng trong hệ sinh thái hội tụ núi - rừng - đầm - dải cát ven biển và biển, vừa giúp con người đương đại hình dung sinh cảnh của con người từng tồn tại nơi đây nhiều ngàn năm trước, vừa là một bộ phận hợp thành cảnh quan thiên nhiên độc đáo của vùng đất - biển Sa Huỳnh - một địa danh nổi tiếng cả nước và quốc tế.
Với những giá trị lịch sử đặc biệt của Văn hóa Sa Huỳnh, UBND tỉnh Quảng Ngãi đã chỉ đạo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch và Ủy ban nhân dân thị xã Đức Phổ tiến hành xây dựng hồ sơ khoa học trình Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch thẩm định trình Thủ tướng Chính phủ xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt: Di tích khảo cổ Văn hóa Sa Huỳnh, thị xã Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi tại Quyết định số 1649/QĐ-TTg ngày 29/12/2022. Di tích gồm 06 địa điểm được khoanh vùng bảo vệ, đó là:
Địa điểm Long Thạnh hay còn gọi là Gò Ma Vương, thuộc thôn Long Thạnh 2, phường Phổ Thạnh – là nơi mà các cơ quan trong và ngoài nước khai quật, phát hiện hai khu cư trú và mộ táng nằm gần nhau, tầng văn hóa cư trú dày gần 2m; mộ táng nơi đây là mộ chum chôn từng cụm, di vật đặc trưng của địa điểm này là đồ đá có bốn răng trâu, cuốc lưỡi mèo, đồ trang sức đá nephrite có ống chuỗi đốt trúc, khuyên tai bản dẹp, vòng tai bốn mấu, đồ gốm có bộ sưu tập bình hình lọ hoa; niên đại địa điểm này cách ngày nay trên 3000 năm thuộc sơ kỳ đồng thau, giai đoạn tiền Sa Huỳnh.
Địa điểm Phú Khương thuộc thôn Phú Long, xã Phổ Khánh, là nơi bà La Barre khai quật vào năm 1923 phát hiện trên 120 chum, cùng số lượng lớn hiện vật và được bà M. Colani là nhà khảo cổ học người Pháp khai quật và phát hiện hàng trăm mộ chum. Di vật đặc trưng của địa điểm Phú Khương là quan tài chum gốm có thân hình trứng, thân hình trụ; đồ trang sức phổ biến là hạt chuỗi chất liệu đá quý hình tròn, hình trụ, hình thoi, hình đa diện; khuyên tai chất liệu bằng đá quý hay thuỷ tinh; đồ gốm có: nồi, bát, bình, đèn...
Địa điểm Thạnh Đức thuộc thôn Thạnh Đức 2, phường Phổ Thạnh, là nơi M. Vinet phát hiện đầu tiên khu mộ chum vào năm 1909, đánh dấu mốc năm phát hiện đầu tiên Văn hóa Sa Huỳnh trên đất nước ta. Kết quả khai quật ở Thạnh Đức phát hiện hàng trăm mộ chum gốm có nắp đậy chôn đứng, phân bố thành từng cụm, trong chum táng theo đồ sắt gồm có: thuổng, mai, giáo, dao, kiếm, đồ trang sức đá quý và đồ thủy tinh như: khuyên tai, hạt chuỗi; đồ gốm có nồi, bình hình con tiện, bát bồng, đèn. Niên đại địa điểm này được xác định khoảng 2500 năm đến 2000 năm cách ngày nay, thuộc sơ kỳ sắt, Văn hóa Sa Huỳnh.
Quần thể di tích Champa bao gồm có: tháp Núi Một, tháp Gò Đá, cầu Đá, miếu Champa, bia ký Vũng Bàng, hệ thống giếng Champa gồm 12 giếng, con đường xếp đá cổ, hệ thống mương dẫn nước cổ. Quần thể di tích này là bằng chứng về truyền thống văn hóa từ Sa Huỳnh, Lâm Ấp đến Champa; thêm một lần nữa khẳng định tầm vóc của di sản Văn hóa Sa Huỳnh.
Địa điểm Đầm An Khê và lạch An Khê – sông Cửa Lỗ thuộc xã Phổ Khánh, đây là đầm nước ngọt lớn nhất tỉnh Quảng Ngãi, một di sản thiên nhiên, một bộ phận hữu cơ của hệ sinh thái Sa Huỳnh, mang lại những điều kiện cần thiết cho cuộc sống của cư dân bản địa, góp phần hình thành và phát triển nền Văn hóa Sa Huỳnh cổ.
Các điểm di tích trên tạo nên một không gian sinh tồn, sinh thái nhân văn của cư dân cổ Sa Huỳnh, tiếp nối là cư dân Chăm pa và sau này là Đại Việt đã để lại rất nhiều di vật trên mặt đất trong dưới lòng đất. Đây là một không gian lịch sử, sinh thái, văn hóa nhân văn quý hiếm, rất có giá trị cần được bảo vệ.
 |
| Trao Bằng xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt Văn hóa Sa Huỳnh. |
Thưa quý vị đại biểu, đồng chí và toàn thể đồng bào!
Di tích Văn hóa Sa Huỳnh, thị xã Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi được Thủ tướng Chính phủ công nhận là di tích quốc gia đặc biệt là niềm vinh dự lớn và cũng là trách nhiệm của Đảng bộ, chính quyền và đồng bào các dân tộc tỉnh Quảng Ngãi trong việc bảo tồn, giữ gìn và phát huy giá trị đặc biệt của di tích. Để tuyên truyền, quảng bá, giới thiệu về những giá trị của di tích, thu hút khách tham quan du lịch, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh trong thời gian đến, nhân buổi lễ trang trọng và đầy ý nghĩa này, tôi kêu gọi các cấp ủy đảng, chính quyền và đồng bào các dân tộc tỉnh Quảng Ngãi hãy chung sức, đồng lòng gìn giữ, bảo vệ và phát huy giá trị của di tích Văn hóa Sa Huỳnh để di tích này mãi mãi là niềm tự hào, là tài nguyên quý báu của Nhân dân tỉnh Quảng Ngãi. Tôi đề nghị Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch và UBND thị xã Đức Phổ sớm có những giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị di tích, kết hợp với phát triển du lịch góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội của tỉnh Quảng Ngãi.
Thưa quý vị đại biểu, đồng chí và toàn thể đồng bào!
Nhân kỷ niệm 48 năm ngày Giải phóng tỉnh Quảng Ngãi (24/3/1975 – 24/3/2023) và Lễ công bố và đón nhận Bằng xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt Văn hóa Sa Huỳnh, TX.Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi, thay mặt lãnh đạo UBND tỉnh, tôi xin chúc các đồng chí lãnh đạo Bộ, ban ngành trung ương và tỉnh Quảng Ngãi, các quý vị đại biểu, quý vị khách quý và toàn thể đồng bào lời chúc sức khỏe, hạnh phúc và thành công.
Xin trân trọng cảm ơn!
