Tết của đồng bào Hrê

09:02, 05/02/2014

(Báo Quảng Ngãi)- Tết truyền thống của đồng bào Hrê thường vào tháng ba khi mùa hoa gạo nở đỏ rực khắp núi rừng và đêm về vầng trăng tỏa sáng lung linh khắp làng. Trai gái hát, nhảy những điệu Ca-lêu, Ca-choi quanh bếp lửa hồng bập bùng. Cái Tết đầy thi vị này đã hòa nhập cùng với Tết truyền thống của dân tộc từ lâu, nhưng giá trị văn hóa vẫn còn nguyên vẹn.

Đã có nhiều lần chúng tôi về các làng vùng cao Ba Tơ cùng đón cái Tết của đồng bào Hrê. Những ngày áp Tết, khi ánh nắng ngời lên, núi đồi ấm dần, chị em người Hrê vào núi sâu để hái lá dong, ngâm nếp gói bánh gà gù. Đàn ông lo bắt gà, sửa sang nhà cửa, xem lại những chiếc chiêng, chặt lồ ô làm đàn vinh vút…và bắt con cá dưới suối về muối chua, ăn kèm với bánh lá dong trong những ngày Tết.

Đồng bào Hrê Ba Tơ đánh chiêng vào các dịp lễ, Tết.

1.Trước khi bà con quây quần bên nhau ca hát, múa, đánh túc chinh, uống rượu cần, đêm của ngày trước gia chủ phải làm các thủ tục để "mở cửa" cho Tết vào nhà. Nghi lễ đầu tiên đón Tết được tiến hành ngay cửa chính. Vợ chồng mỗi chủ nhà Hrê phải chuẩn bị một nghi lễ, gồm: Một quả trứng gà, trầu cau, gạo và muối để làm lễ "vô lá" (gói bánh gà gù). Rồi mời thầy cúng đến khấn vái rước thần linh, tổ tiên về ăn Tết cùng gia đình gia chủ. Cầu mong cho gia đình năm mới được mùa, no đủ; cầu mong thần linh ban cho niềm tin chống lại kẻ xấu, điều ác, có sức mạnh đối phó với tai họa. Khi lời khấn kết thúc, phụ nữ, con gái mặc áo mới truyền thống, ngồi quây quần bên mâm nếp với đầy lá dong, dây lạt gói bánh gà gù. Đàn ông nhóm lửa, lấy nước từ mạch nguồn núi xa đem về đổ vào nồi bảy để nấu bánh. Bếp lửa bập bùng làm ấm cả gian nhà.

Sau khi nồi bánh được đặt lên bếp, thì ngoài sân, trai tráng trong làng đã vác những gộc củi to để đốt lửa. Ánh lửa bập bùng sáng trong đêm. Những điệu nhạc Ca-lêu, Ca-choi, những hồi chiêng cũng nổi lên liên hồi. Trời dần về khuya âm thanh của tiếng chiêng, tiếng đàn Vinh-vút càng vang xa như đánh thức, như xua tan mùa đông lạnh lẽo, để đón chào mùa xuân trở về.

2. Đêm tàn. Trai gái trong làng say trong niềm vui, say trong ánh mắt nụ cười trao nhau khi hòa trong cùng một điệu nhạc, điệu nhảy múa. Đây cũng là lúc chủ nhà mời thầy cúng bước vào một nghi lễ thứ hai đó là lễ "khui rượu cần". Nhà khá giả ngày Tết có từ 5 đến 6 ché rượu cần trở lên. Họ để một góc nhà hay xoay quanh bên bếp lửa. Trong lễ khui rượu cần phải có mặt gia chủ. Họ chuẩn bị một can nước trong, lấy từ mạch nguồn của núi xa mang về từ trước Tết.

Theo quan niệm người xưa, mỗi khi khui ché rượu để cúng thần linh, chủ nhà luôn cầu mong cho ché rượu thơm ngon, vị ngọt, vị đắng đều nhau, quyện vào nhau, để sau khi cúng thần linh, khách đến dự uống không biết chán, uống nhiều... thì Tết mới vui, mới ý nghĩa, gia đình mới ưng cái bụng. Vì vậy, trước khi làm rượu những người phụ nữ Hrê phải lo chuẩn bị nguyên liệu là mì, nếp hay ngô... từ hai tháng trước Tết. Ngoài sử dụng nguyên liệu, cách chế biến men, các bà, các mẹ phải dùng đôi bàn tay khéo léo và kinh nghiệm để ủ rượu.

Ngày làm lễ khui rượu, khi thấy lá chuối bịt kín miệng ché rượu cần khô, trở sang màu vàng úa, bay mùi thơm, tức là rượu đã chín, uống được... Chủ nhà lấy nắm triêng bứt trong rừng đã để sẵn cắm sâu vào đáy ché rượu. Rồi đổ nước lạnh vào cho đầy ché. Sau khoảng 15 phút men rượu ngấm ra, chủ nhà "min" (hút) một hơi để nếm vị, rồi bắt đầu mời khách.

Chúng tôi cũng được mời như người khách đặc biệt ở làng. Có cô gái Hrê mặc váy hoa ngồi bên múc ca nước đổ vào ché rượu. Người đưa triêng vào miệng phải "min" hết số rượu tương ứng với lượng nước mà cô gái vừa đổ vào. Sau khi "min" xong ca rượu cà rỏ thì đến lượt người khác, và cứ thế...

Đêm càng về khuya, trai gái trong làng, già trẻ quây quần ben ché rượu. Men rượu, men tình yêu đôi lứa, tình yêu xóm làng, tình mến khách cứ thế theo dòng rượu ngấm vào cơ thể. Họ uống vui, uống quên đi những mệt nhọc lo toan đời thường năm qua...

3. Vào ngày Tết thứ hai, khi tiếng gà rừng cất tiếng gáy, khi sao mai còn lấp lánh trên bầu trời, gia chủ phải dậy để lo làm lễ cúng trâu. Đêm giao mùa ở vùng cao rất lạnh.

Chúng tôi đã hiểu hơn về tập tục cúng trâu của người Hrê. Đối với họ, con trâu là cánh tay đắc lực, giúp kéo cày, bừa, giải quyết lúc gia đình khó khăn... Vì thế, lễ cúng trâu đặc biệt quan trọng. Trong lễ cúng trâu, họ chuẩn bị một nghi lễ tươm tất: Con gà sống, rượu, trầu cau... Họ trải chiếu hoa trước cổng chuồng trâu để làm lễ, khấn vái cầu mong cho con trâu khỏe mạnh, mập tròn như trái sim, để kéo cày, bừa tốt, đẻ được nhiều con.

Thông thường, lễ cúng trâu vừa xong, thì trời cũng bắt đầu sáng. Chủ nhà dọn cơm nấu trong nồi bảy, cùng rượu thịt, bánh lá dong... mời bà con xóm làng cùng cả nhà ăn uống. Người lớn tuổi kể cho con cháu nghe, tự hào về truyền thống dân tộc mình, thôn làng mình. Dân làng tập trung vui hát các làn điệu dân ca của người Hrê. Con trai trổ tài đánh chiêng, múa gươm, phóng lao, đánh vật, leo núi. Các cô gái trổ tài nhảy múa, đánh đàn vinh-vút, khoe vòng kiềng và những bộ váy thổ cẩm truyền thống do tự mình dệt lấy. Cuộc vui kéo dài trong suốt những ngày Tết... Theo tiếng nhạc, tiếng chiêng vang khắp các núi rừng, bà con các làng bên đến chia vui, mừng năm mới...