(QNg)- Ven sông Vệ (Hành Tín Đông, Nghĩa Hành) quê tôi ngày ấy, ngoài trồng vài ba sào lúa ở ruộng ra, mỗi nhà còn trồng trên đất nà, đất biền vài sào đậu phụng hay còn gọi là đậu chùm để bán tươi, phơi khô ép dầu ăn dần quanh năm và cất đi một số ít đậu khô để làm món "muối đậu" ăn vào những ngày mưa gió.
Mùa chính của đậu phụng là vụ đông xuân, được trồng từ tháng chạp và thu hoạch khoảng tháng ba âm lịch. Đến mùa nhổ đậu, làng quê tôi cũng rộn ràng không kém mùa gặt lúa. Từ sáng tinh mơ, khắp các con đường làng, ngõ xóm từng đoàn người mang theo lạt, đòn xóc, quang gánh... lũ lượt ra đồng để thu hoạch đậu phụng.
Họ vừa đi vừa gọi nhau i ới, nói cười rộn rã. Gần trưa, những đám ruộng đậu đã được thu hoạch gần xong, người thì lấy lạt bó đậu cây gánh về, người che bồ đập đậu hoặc các phụ nữ lặt đậu ngay tại đám. Lúc bây giờ, biết bao nhiêu câu chuyện được "hàn huyên".
Cha tôi gánh đậu về nhà, ăn cơm tối xong, cả nhà mắc đèn ra gốc mít ngồi rứt đậu. Chị tôi tranh thủ luộc đậu tươi ăn rất thơm ngon, bùi béo.
Mùa ép dầu liền kề vào khoảng giữa mùa nhổ đậu. Ngày ấy, ở quê tôi ngay giữa làng, có trại ép dầu. Trong trại có 1 nồi hông đậu và 3 bộng dầu lớn bằng gỗ mù u. Mỗi cái bộng dầu dài khoảng 5 - 6 mét, đường kính khoảng 0,7 mét, trong ruột được khoét trống để chứa bánh dầu. Đậu trái sau khi phơi khô được máy xay mịn, những ông thợ ép dầu cho vào nồi hông chín, múc đậu ra bằng 1 cái vá lớn đổ vào khuôn là 2 cái niền bằng tre, trong niền có lót rơm.
Sau khi gói ghém đều đặn tấm bánh dầu được đưa vào ruột bộng. Khi đủ bánh cho 1 bộng, người ta dùng những thớt gỗ vuông, dày để chêm và những cái nêm bằng gỗ khá to để đóng.
Hai bác thợ lực lưỡng thay phiên nhau kẻ tới người lui, hai tay của mỗi người nắm cán một cái dồ to tướng đóng xuống nêm. Những tấm bánh dầu trong bộng bị ép lại, dầu phụng nóng màu vàng óng, sóng sánh như mật ong chảy ra ở lỗ dưới đáy bộng vào thùng hứng. Những năm về sau, các bộng dầu đã nâng cấp quy trình sản xuất, ép dầu bằng "bộng sắt" và lực ép bằng mô tơ điện.
Người dân quê tôi, dự trữ đậu phụng để chế biến nhiều món ăn khác nhau như mắm, muối đậu phụng, làm nguyên liệu phụ cho các món trộn, gỏi, mọc, mì quảng…
Tuổi thơ tôi đã đi qua bao mùa nhổ đậu. Tháng tư, những cơn mưa giông đầu mùa ập về, làm mặt đất trên ruộng đậu đã nhổ ẩm ướt, khoảng mươi ngày sau, những trái đậu còn sót lại dưới mặt đất bắt đầu nảy mầm nhô lên khỏi mặt đất. Lũ trẻ con chúng tôi đi học về, mang bao ra ruộng hái về. Mẹ tôi lặt rễ, rửa sạch sau đó bà xào với tôm khô, tép khô, bỏ vào nồi ít đọt rau sưng. Món này tuy dân dã nhưng lạ miệng và khá thơm ngon. "Học sinh" nghèo chúng tôi tranh nhau ăn, mẹ tôi mỉm cười nói: "Của không ngon, đông con cũng hết". Ngoài ra, khoảng nữa tháng sau, từ đống cây đậu chất bên gốc mít bắt đầu nhú lên những chiếc nấm trắng mũm mĩm, chúng tôi hái, rửa sạch để mẹ tôi chế biến món nấm đậu xào ăn rất ngon và bổ.
Lại một mùa nhổ đậu lại về, cha mẹ tôi đã ra người thiên cổ, đâu còn những hình bóng lắc lư của cha tôi gánh đậu phụng đi ép trên con đường làng quanh co còn mờ mịt hơi sương hay hình ảnh của mẹ tôi vừa rứt đậu, vừa khuyên bảo anh em chúng tôi vâng lời cha mẹ, cố gắng học hành để nên người tử tế.
Ngày nay, khi dáng ai đang rứt đậu bên đường, tôi lại nhớ về những mùa nhổ đậu của ngày thơ tấm bé, nơi đó có dáng mẹ đang ngồi rứt đậu. Lòng tôi lại rộn lên niềm bồi hồi tưởng nhớ với bao nhiêu kỷ niệm êm đềm về tháng tư- mùa nhổ đậu ở một miền quê xứ Quảng xa lắc, xa lơ.
Quốc Lễ
