Từng có một khu rừng già ở Lý Sơn

22:19, 17/03/2025

(Báo Quảng Ngãi)- Nói Lý Sơn từng có cánh rừng già chẳng mấy người tin vì các ngọn núi - là miệng núi lửa ở hòn đảo này phần lớn là núi đá, đất đai cằn cỗi, cây rừng mọc làm sao được. Nhưng Lý Sơn từng tồn tại một khu rừng già là có thật.

Từ một bức ảnh

Hải quân Mỹ đã chụp bức ảnh rừng nguyên sinh trong lòng hồ Thới Lới năm 1965 khi họ tiến hành cuộc “chiến tranh cục bộ” ở Việt Nam. Bức ảnh cho thấy, người chụp đứng ở vị trí trạm ra đa ngày nay, lia ống kính về phía miệng núi lửa Thới Lới là cánh rừng già, biển ở phía xa xa.

Như mọi người đã biết, sau thất bại của “chiến tranh đặc biệt” (1961 - 1965), Mỹ đổ quân ồ ạt vào miền Nam. Ngoài xây dựng hàng loạt căn cứ quân sự rất quy mô như Biên Hòa (Đồng Nai), Dục Mỹ (Khánh Hòa), Chu Lai (Quảng Nam), quân Mỹ còn hình thành hàng loạt cứ điểm ở những hòn đảo có vị trí chiến lược như đảo Lý Sơn. Họ lắp đặt ra đa trên đỉnh núi Thới Lới, đồng thời xây sân bay dã chiến ở phía đông đảo nhằm khống chế toàn bộ khu vực biển Trung Trung Bộ. Nhắc lại lịch sử để nói về bức ảnh chụp có khu rừng già trong miệng núi lửa Thới Lới là do Hải quân Mỹ chụp. Đây là ảnh màu, điều mà các thợ ảnh người Việt không có được vào thời điểm lúc bấy giờ.

Trong ký ức của lớp người già

Lớp người trên 70 tuổi ở Lý Sơn hiện nay đều có ký ức về khu rừng trên núi Thới Lới. Có lần tôi hỏi ông Võ Văn Toại (1938), người chuyên làm hình nhân bằng đất sét để chôn vào những ngôi mộ gió, rằng trên miệng núi Thới Lới từng có rừng già, có đúng vậy không? Ông Võ Văn Toại nói rằng không chỉ ở miệng núi Thới Lới mà hầu như toàn bộ các miệng núi lửa ở Lý Sơn đều có rừng nguyên sinh. Lại hỏi vì sao hồi đó (trước năm 1975) người dân Lý Sơn không phá rừng? Cụ Toại cho biết, việc cai quản rừng trên các miệng núi lửa đã giao cho từng thôn, thôn cử ra một người chuyên cai quản, kỷ luật hồi đó rất nghiêm. Nếu để mất rừng, người được giao cai quản sẽ bị phạt nặng. Hơn nữa, đối với người Lý Sơn ngày xưa, rừng cây với họ rất thiêng liêng, có pha chút huyền bí, tâm linh nữa. Người dân Lý Sơn không dám phá rừng chính ở chỗ tâm linh, giống như cách giữ rừng của một số vùng ở nông thôn thuộc các huyện Mộ Đức, Bình Sơn ngày nay, rừng ở ngay trong vùng dân cư đông đúc nhưng vẫn không bị chặt phá.

Bức ảnh rừng nguyên sinh trong lòng hồ Thới Lới. Ảnh: HẢI QUÂN MỸ

Ngay dưới chân núi Thới Lới, cạnh Ban CHQS huyện Lý Sơn hiện nay, có một con suối mang tên suối Chình. Bản thân chữ “chình” đã nói lên rằng, ở con suối này ngày xưa luôn có nước nên loài chình mới trú ngụ và sinh sôi được. Nước từ cánh rừng trong miệng núi lửa Thới Lới chảy xuống qua suối Chình và đổ ra biển. Suối Chình cũng là một di chỉ khảo cổ học được các nhà khảo cổ khai quật từ hơn 20 năm trước. Những hiện vật thu được từ đợt khai quật đó nói lên rằng, nơi đây từng là chỗ trú ngụ của một cộng đồng dân cư vào thời kỳ cuối Sa Huỳnh đầu Chămpa, cách nay trên 2.000 năm. Có lẽ chủ nhân của Lý Sơn ngày ấy đã xem những cánh rừng già trên các miệng núi lửa như là thứ tài sản vô giá, nó giúp cho hòn đảo không phải đối mặt thường xuyên với nắng hạn như ngày nay.

Cần khôi phục rừng ở Lý Sơn

Sau năm 1975, rừng không được quản lý nghiêm ngặt như trước, người dân ở Lý Sơn bắt đầu chặt phá những cánh rừng nguyên sinh. Ngoài việc lấy gỗ để dựng nhà, nhiều người chặt cả cây con để lấy củi nên rừng không còn có cơ hội để tái sinh. Vì vậy, toàn bộ những cánh rừng nguyên sinh trên đảo bị xóa sạch. Trước tình trạng ngày càng trọc hóa đảo Lý Sơn, chính quyền địa phương cũng đã từng phát động phong trào trồng rừng trên đảo. Những cây dương còn sót lại ở Hòn Tai, Hòn Vung và dưới chân núi Thới Lới là kết quả của các đợt phát động trồng rừng này. Cách đây hơn 10 năm, các cơ sở đoàn trên đảo cũng tiếp tục phát động trồng rừng với quyết tâm sẽ phủ xanh đồi trọc trên đảo nhưng số lượng cây sống được quá ít ỏi.

Lý Sơn đã và đang đối mặt với khô hạn do tình trạng khai thác nước ngầm quá mức để tưới cây trồng. Tình trạng xâm nhập mặn sâu vào lòng đảo là có thật. Miệng núi lửa Thới Lới đã thành hồ chứa nước ngọt nhưng cũng không cứu vãn được tình trạng khô hạn mỗi mùa hè đến. Chỉ có phục hồi những cánh rừng đã mất mới mong đem lại vẻ đẹp cho hòn đảo này. Du khách cũng sẽ đến nhiều hơn nếu như được chứng kiến những cánh rừng tái sinh trên đảo.

TRẦN ĐĂNG

TIN, BÀI LIÊN QUAN: