(Baoquangngai)- Chúng ta ai cũng đều biết đến ngày Tết Dương Lịch (hay còn gọi là Tết Tây), đây là ngày lễ bắt đầu một năm mới cho nhiều dân tộc và nền văn hóa trên thế giới. Nhưng ít ai biết được Tết Dương Lịch bắt đầu từ đâu và có nguồn gốc như thế nào?
Ngày đầu năm mới đã có từ rất lâu và biến đổi qua nhiều thiên kỷ theo lịch sử tiến hóa của loài người. Nó bắt đầu từ thời cổ đại và tồn tại cùng với dòng chảy văn minh. Từng quốc gia, từng lục địa sẽ được quy định các múi ngày và giờ khác nhau, đồng thời cũng tùy vào chủng tộc và nền văn hóa của từng nước.
Hiện nay thế giới đón Tết Dương Lịch “New Year” vào ngày 1 tháng Giêng, ngày Tết hôm nay không giống như vài trăm năm trước đây. Sự phổ biến rộng rãi để chấp nhận ngày 1 tháng 1 là ngày Tết Dương Lịch đã diễn ra liên tục trong 400 năm qua.
Đế Quốc La Mã là nước đầu tiên chọn ngày 1 tháng 1 làm ngày Năm mới trong hệ thống lịch Julian do Hoàng đến Julius Caesar đề xướng. Còn trước đó, từ thời trung cổ khoảng năm 1.100 -1.400 trước Công Nguyên chọn ngày 25 – 3 (là ngày xuân phân) làm ngày đầu năm mới. Ngày tết dương lịch cũng là ngày mà các nguyên lão trúng cử bắt đầunhận nhiệm vụ mới trong Viện Nguyên lão của Đế Quốc La Mã.
Sau này mỗi Hoàng đế La Mã lên trị vì thường đặt tên khác cho tháng, ví dụ tháng (September) còn gọi là “Germanucus”, “Antonius” hay “Tacitus”, và tháng 11 (November) còn gọi là “Domitianus”, “Faustinus” hay “Romanus”.
Với sự thay đổi tên liên tục dẫn đến bất tiện, nên Hoàng đế Julius Caesar cho lập bộ Lịch mới (Julian Caesar). Lịch mới này là phát minh của nhà Thiên văn người Hy Lạp Alexandria, ông đã tính hệ thống thời gian cho Lịch theo mặt trời. Caesar quyết định lấy ngày đầu năm mới là ngày 1 tháng 1, vì như vậy sẽ phù hợp với điểm chí hay điểm phân và thiết khí. Để ghi nhớ công ơn của Julius Caesar, bộ lịch đã lấy tháng sinh nhật tháng Bảy (July, xuất xứ từ chữ Julius) đặt theo tên ông và đây của là tháng sinh nhật của ông. Đến đời cháu của Caesar, Hoàng đế Augustus cũng được dành ra tháng 8 “August” để nhớ tháng sinh nhật Sextilis của ông. Công lớn của Augutus là sửa sai cách tính toán của năm nhuần.
Lịch Julian Calendar dần được chất nhận ở tất cả các nước, năm 1522 tại Venice (Ý); Hà Lan, Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Người Cơ đôc giáo ở Nam Châu Âu vào năm 1556; Đan Mạch, Thụy Điển và năm 1559; Pháp năm 1564. Nhưng đến năm 1582, Giáo hoàng Gregory XII sau khi nhận chức đã dùng phương pháp tính lịch hiện đại phân chia tháng năm.
Giáo hoàng đã sửa đổi, nhưng vẫn ấn định ngày 1 tháng 1 bắt đầu năm mới. Trong lịch sửa đổi thì 10 ngày trong tháng 10 bị bỏ đi (ngày 4.10.1582 nhảy sang ngày 15.10.1582 và tiếp tục). Lịch Gregorian bắt đầu lan truyền ở hầu hết các nước, người Tin Lành (Bắc Âu), Hà Lan vào năm 1683; Scotlant vào năm 1600; Đức Quốc năm 1700; Nga năm 1725; Anh, Mỹ, Canada vào năm 1752 và Thụy Điển năm 1753.
Những nước phương Đông ảnh hưởng của nhiều tôn giáo như Hindus, đạo Lão, Phật giáo, Hồi giáo nhưng họ cũng dùng lịch giống Cơ đốc giáo. Nhật Bản chấp nhận ngày “New Year” Dương lịch vào năm 1873 và Trung Quốc (1912).
Những tôn giáo dòng chính thống của phương Đông cũng nhận ngày Tết Dương lịch muộn hơn vào năm 1924 và 1927. Nước Nga chấp nhận nó trong hai lần, lần đầu tiên năm 1918 và lần thứ hai 1924. Các quốc gia như: Bulgaria, Cyprus, Egypt, Greece, Poland, Romania, Syria và Turkey đều ăn Tết vào ngày 1 tháng Giêng.
Người Trung Hoa tính theo hệ thống quay của mặt trăng cho nên ngày New Year đều rơi vào tháng bắt đầu có trăng khoảng trước bốn hay tám tuần khi mùa xuân đến. Ngày chính xác có thể vào khoảng giữa ngày 21 tháng Giêng hay ngày 21 tháng Hai của lịch “Gregorian Calendar”. Lịch Trung Hoa thiết lập không giống như lịch “Gregorian Calendar”, bởi vì phạm vi của mùa thay đổi. Và mỗi năm có một ký hiệu tượng trưng với 12 con giáp theo quy tắc Ngũ hành với chu kỳ 60 năm.
Đối với Việt Nam, trước khi dùng Dương lịch, người Việt dùng Âm lịch. Lịch do triều đình soạn và ban hành, dĩ nhiên có chịu ảnh hưởng của khoa thiên văn và phép làm lịch của Trung Quốc. Tết Nguyên đán ở Việt Nam từ xưa cũng theo Lịch Trung Hoa.
Q.Nhi (tổng hợp)
