Những hệ quả từ việc Catalonia đòi tách khỏi Tây Ban Nha

 

---

(Baoquangngai.vn)- Xu hướng ly khai ở Châu Âu hậu Brexit đang nóng bỏng trở lại khi cuộc trưng cầu dân ý ngày 1/10 của vùng Catalonia đòi tách khỏi Tây Ban Nha đã diễn ra. Mâu thuẫn càng gia tăng khi một bên quyết dứt áo ra đi, một bên cho rằng đó là hành động “vi hiến”.

Hành trình đòi độc lập của vùng Catalonia

Nằm ở phía đông bắc bán đảo Iberia, Catalonia (hay còn được gọi là Catalunya, Catalonha theo ngôn ngữ địa phương) gồm 4 tỉnh là Barcelona, Girona, Lleida và Tarragona. Thủ phủ và cũng là thành phố lớn nhất của Catalonia là Barcelona, đồng thời cũng là thành phố lớn thứ nhì ở Tây Ban Nha. Ngôn ngữ chính thức của Catalonia là tiếng Catalunya, tiếng Tây Ban Nha, tiếng Occitan. Xứ Catalonia được hình thành vào thế kỷ thứ 8, là sự hợp nhất của các tiểu vương quốc phía Đông Tây Ban Nha dưới quyền cai trị của bá tước xứ Barcelona Wifred the Hairy.

 

 

Vị trí vùng Catalonia, Tây Ban Nha. Đồ họa: BBC.

 

Vào năm 987, do mâu thuẫn với Tây Ban Nha, xứ Catalonia đã ly khai dù về mặt danh nghĩa nó vẫn là một quận của Tây Ban Nha. Sau hàng loạt những cuộc sáp nhập vào các vương quốc khác nhau thông qua những cuộc hôn nhân hoàng gia, Catalonia vẫn giữ lại được pháp luật, hải quan và cơ cấu chính trị của riêng mình.

 

Cho đến khi chiến tranh kế vị Tây Ban Nha (1701-1714) diễn ra, xứ Catalonia đã ủng hộ phe thua cuộc, nên phe thắng cuộc đã trả đũa bằng cách chấm dứt vĩnh viễn quyền tự trị của xứ này.

 

Từ khi mất quyền tự trị, tiếng Catalonia bị cấm sử dụng nơi công cộng cũng như trong các văn bản hành chính. Phong trào Renaixença (Phục hưng văn hóa) nhằm hồi sinh ngôn ngữ và truyền thống bản địa đã dẫn đến dẫn đến sự phát triển chủ nghĩa dân tộc và khát vọng độc lập. Cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, một số cá nhân, tổ chức và đảng phái chính trị bắt đầu yêu cầu sự độc lập hoàn toàn của Catalonia.

 

Đảng chính trị đầu tiên ủng hộ độc lập là Estat Català (Nhà nước Catalan), được Francesc Macia thành lập vào năm 1922. Sau khi đảng của ông giành được thắng lợi vang dội trong cuộc bầu cử hội đồng thành phố, Macia tuyên bố thành lập nước Cộng hoà Catalan vào ngày 14/4/1931. Tuy nhiên sau khi đàm phán với chính phủ, ông chấp nhận đạo luật về quyền tự trị cho xứ này, ban hành năm 1932. Sự tự trị ngắn ngủi của Catalonia chấm dứt khi tướng Franco lên nắm quyền và mọi thứ đều bị bãi bỏ vào năm 1938.

 

Năm 1975, nền dân chủ của Tây Ban Nha được khôi phục. Một hiến pháp mới được ban hành, trong đó khẳng định sự thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ nhưng thừa nhận "quyền tự chủ của các dân tộc và khu vực hình thành nên nó". Hiến pháp đã được 88% cử tri ở Tây Ban Nha bỏ phiếu thông qua, và đến hơn 90% người Catalonia đồng ý. Tiếp theo là “Quy chế về quyền tự trị của Catalonia” năm 1979 cũng được phê chuẩn sau một cuộc trưng cầu dân ý với 88% cử tri ủng hộ.

Với dân số 7,5 triệu người, vùng này đóng góp hơn 1/5 tổng thu nhập của Tây Ban Nha, chiếm 1/4 lượng hàng hóa xuất khẩu, thu nhập tính theo đầu người bình quân 35.000USD/năm. Nếu chỉ đứng riêng một mình, kinh tế Catalonia xếp hạng 34 trên toàn thế giới, còn cao hơn cả Hong Kong lẫn Bồ Ðào Nha.

Kể từ những năm đầu của thế kỉ XX, chính quyền Catalonia đã liên tục đệ trình yêu sách và kế hoạch đòi độc lập lên Madrid, nhưng chỉ nhận lại sự im lặng. Tuy nhiên, sự hờ hững của chính quyền Madrid lại càng làm cho tinh thần độc lập của Catalonia lên cao, đặc biệt là sau sự kiện trưng cầu dân ý của xứ Scotland và Brexit.

Và mặc dù Tòa án Hiến pháp Tây Ban Nha đã công bố quyết định đình chỉ vì cho rằng nó vi hiến nhưng cuộc trưng cầu dân ý vẫn được ông Mas tổ chức với hơn 80% trong tổng số gần 2 triệu người Catalonia tham gia bỏ phiếu, ủng hộ nền độc lập của Catalonia cho dù về mặt pháp lý, nó không mang lại kết quả nào.

Ngày 11/9/2015, khoảng 1,4 triệu người Catalonia xuống đường tuần hành tại thành phố Barcelona để hưởng ứng lời kêu gọi của Thủ hiến Artur Mas về việc tổ chức các cuộc bầu cử sớm vào ngày 27/9/2015.

Theo kế hoạch, đảng Hội tụ và Liên minh (CIU) trung hữu cầm quyền của ông Artur Mas và đảng Cánh tả Cộng hòa xứ Catalonia (ERC) sẽ cùng liên kết đề cử các ứng cử viên. Nếu giành được đa số phiếu ủng hộ, Catalonia sẽ đơn phương rời khỏi Tây Ban Nha. 

Trước sự kiện này, Chính quyền Tây Ban Nha buộc phải “xuống nước”. Ngoại trưởng Tây Ban Nha là ông Jose Manuel Garcia-Margallo tuyên bố sẵn sàng mở các cuộc đàm phán về sửa đổi hiến pháp, trao thêm quyền về tài chính cho vùng Catalonia nhưng nó sẽ chỉ diễn ra sau khi Catalonia tổ chức những cuộc bầu cử theo từng khu vực.

Nhận thấy đây chỉ là kế hoãn binh, ngày 11/9/2016, hơn nửa triệu người Catalonia lại xuống đường tuần hành ở thành phố Barcalonia. Đến ngày 6/9/2017, căn cứ theo sắc lệnh của ông Carles Puigdemont, Thủ hiến vùng Catalonia,  Nghị viện Catalonia đã ban hành một đạo luật quy định về khung pháp lý của một nhà nước độc lập, và quyết định tiến hành cuộc trưng cầu dân ý vào ngày 1/10 để Catalonia trở thành Catalan, tách khỏi Tây Ban Nha.

Những hệ quả không mong muốn

Việc xứ Catalonia đòi ly khai khỏi Tây Ban Nha đang là chủ đề nóng trên các diễn đàn quốc tế ở Châu Âu. Cho dù đây là cuộc trưng cầu dân ý mà chính quyền Madrid quy là vi hiến, vô giá trị, song việc người dân nơi đây luôn âm ỉ ước muốn “rũ áo ra đi” là hồi chuông báo động, buộc các nhà lãnh đạo Liên minh Châu Âu (EU) phải tính đến các giải pháp để hạn chế “mầm” ly khai đang lan rộng và đe dọa chủ quyền của nhiều quốc gia tại lục địa già này.

Trước hết, với những động thái liên tiếp đòi quyền độc lập trong ba năm gần đây, có thể thấy người dân Catalonia đã chuẩn bị sẵn sàng cho “ngày chia tay” với Tây Ban Nha. Trong khi đó, chính quyền Madrid vẫn một mực phủ định tính hợp hiến của cuộc bỏ phiếu tại Catalonia sắp tới và đe dọa sẽ “mạnh tay” hơn. Thực trạng này nhiều khả năng sẽ đẩy mâu thuẫn giữa chính quyền Trung ương Tây Ban Nha và chính quyền địa phương lên cao hơn, qua đó khơi mào cho một cuộc khủng hoảng chính trị lâu dài tại Tây Ban Nha.

Cuối cùng, việc xứ Catalonia ly khai thành công khỏi Tây Ban Nha có thể sẽ là “giọt nước tràn ly” và làm cho “mầm” ly khai tiếp tục sinh sôi, ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh và sự thịnh vượng chung của EU. Ẩn sau một Châu Âu trong tiến trình nhất thể hóa, với tham vọng có nền hòa bình bền vững và thống nhất toàn vẹn, là chủ nghĩa dân tộc cực đoan và chủ nghĩa ly khai chỉ chực chờ bùng phát. 

Hiện tại, nội tình Tây Ban Nha  vẫn “rối như canh hẹ”. Về phía Cộng đồng chung châu Âu, các nhà lãnh đạo EU đang quan sát tình hình ở Catalonia với thái độ thận trọng bởi lẽ nếu vùng này trở thành một “quốc gia độc lập” thì rất có thể nó sẽ gây ra phản ứng dây chuyền, nhất là tại một số quốc gia Đông Âu là thành viên của EU, vẫn âm ỉ  tồn tại một số bộ phận đòi ly khai, tự trị...

Q.Nhi (tổng hợp)