(QNg)- Có ăn thì có uống, ẩm thực là chuyện sóng đôi. Nước chè là thức uống thường ngày, quen thuộc của người bình dân Quảng Ngãi.
Ở các huyện miền núi, cây chè trồng khắp từ Trà Bồng, Sơn Hà, qua Minh Long, Ba Tơ; ngược xuống vùng trung du Nghĩa Hành, vùng cao Tư Nghĩa, Sơn Tịnh, Bình Sơn. Chè trồng trên vùng núi, gọi chè nguồn; chè trồng trong vườn thì gọi chè vườn. Nổi tiếng thơm ngon, đậm nước là chè Long Môn, Long Sơn, Long Hiệp (Minh Long), Bình Khương, Bình An (Bình Sơn). Có câu: "Bình Khương sánh với Bình An/ Bên em chè đậm, bên anh khoai nhiều...".
Minh Long nhiều chè, chè ngon, nhưng bà con người Hrê lại gùi xuống trao đổi với người Kinh ở chợ phiên Tam Bảo (nay thuộc xã Hành Dũng, Nghĩa Hành). Từ đây, chè bó, chè búp được sơ chế rồi vận chuyển đi tiêu thụ khắp nơi trong tỉnh, vào đến Bình Định, ra tận Quảng Nam. Cái tên Tam Bảo trở thành một "thương hiệu" chè nổi tiếng: "Ai về Quảng Ngãi mà xem/ Bãi tơ vàng óng đồng ken lúa vàng/ Xóm thôn sực nức mùi đàng/ Nhắp chè Tam Bảo luận bàn văn chương".
 |
| Pha chè. |
Chợ phiên Tam Bảo là điểm họp chợ nằm cận kề các "bảo" Đèo Chim Hút, Rùm Đồn và Kim Thành. Chợ này họp một tháng 6 phiên, vào các ngày âm lịch có số hai và số bảy ở cuối (mồng hai, mười hai, hăm hai và mồng bảy, mười bảy, hăm bảy), bởi vậy mới có câu ca dao: "Chợ Phiên ngày bảy, ngày hai/ Không đi thì nhớ, đi hoài mỏi chân".
Cùng với chợ phiên Tam Bảo, chợ Đồng Ké (Sơn Tịnh), chợ Thanh Trà (Bình Khương) là ba điểm giao thương miền xuôi miền ngược đông đúc có tiếng trong tỉnh Quảng Ngãi. Món hàng tuy không phải đắt tiền nhưng được trao đổi nhiều nhất, kéo dài quanh năm ở các chợ này chính là chè. Mùa nắng chủ yếu chè xanh, mùa mưa là chè sấy khô hoặc phơi nắng. Ở chợ phiên Tam Bảo, đồng bào Hrê hái chè tươi luôn cả cành non, dài chừng hai gang tay tính từ đọt trở xuống, bó thành lọn lớn cho vào gùi mang thẳng đến chợ để bán, hoặc đổi cá chuồn, mắm, muối... Chè bán ở chợ Đồng Ké cũng hái luôn cả cành nhưng được kẹp lại thành bó nhỏ, gọi là "lọn", mỗi lọn chừng năm bảy cành, vừa bằng búng tay nhỏ, đủ nấu một siêu nước. Chè búp, chè đã qua sơ chế bán nhiều ở chợ Thanh Trà.
Muốn có nước chè tươi người ta lấy lọn chè vò sơ qua rồi đem chần trong nước sôi chừng cháy hết điếu thuốc. Chè tươi thanh mát, uống vào mùa hè giải nhiệt cho cơ thể. Không phải lúc nào cũng có sẵn chè tươi, nên thường ngày người ta uống nước chè khô.
Siêu đất (ấm đất) là dụng cụ để nấu nước chè, làm từ các lò gốm ở Hoà Bân (Sơn Tịnh), Châu Ổ (Bình Sơn), Chỉ Trung (Đức Phổ). Mời nhau miếng trầu, điếu thuốc, bát nước chè rồi hỏi thăm mùa màng, gia cảnh là cách trao đổi thân tình của người Quảng Ngãi. "Trầu đây ăn miếng bạn nề/ Thuốc đây hút điếu, ra về kẻo khuya".
Dân gian tin rằng, người phụ nữ khi lâm bồn mà được ăn món cá bống sông Trà kho tiêu, uống nước chè Minh Long, gia thêm vỏ cây có chất đắng, khi ra ngoài ngày sẽ được trắng da, dài tóc, không nhức mỏi xương cốt những khi trái gió, trở trời. Dân gian nói "ăn mặn uống đắng" là vì vậy. Các thầy thuốc Tây y có thể phải chờ thực nghiệm mới tin được tri thức dân gian. Nhưng người rành ẩm thực thì đoan chắc cá bống kho tiêu, nước chè Minh Long là thức ngon đệ nhất.
Lê Hồng Khánh
