Nghề nông qua ca dao Quảng Ngãi

08:06, 16/06/2012
.

(QNg)- Một đặc thù rất rõ của nông nghiệp Quảng Ngãi trong lịch sử là gắn liền với quá trình di dân, khai khẩn đất hoang và xây dựng những công trình thuỷ lợi đặc sắc, mà nổi bật là những guồng xe nước trên sông Vệ, sông Trà Khúc.

Về thời vụ gieo trồng, người xưa đã biết dựa vào nông lịch để trồng các loại cây nông nghiệp trên từng vùng đất cao, đất thấp nên 4 mùa đều có gieo trồng, người làm nông ít khi rảnh rỗi. "Tháng giêng thì lúa xanh già/ Tháng hai lúa trổ, tháng ba lúa vàng/ Tháng tư cuốc đất trồng lang/ Tháng năm cày cuốc tiếng nàng hò lơ...".

Ngoài lúa, các loại ngô, sắn và khoai lang cũng là nguồn lương thực của người dân Quảng Ngãi. Ngô, sắn và nhất là khoai lang được trồng ở khắp nơi trong tỉnh, tập trung ở các vùng đất xám bạc màu, đất cát pha ven biển.

Ruộng bậc thang dưới chân đèo Vi ô lắc.
Ruộng bậc thang dưới chân đèo Vi ô lắc.


Do có được sự phù hợp về thung thổ, cây mía dần dần phát triển và trở thành cây trồng đặc chủng truyền thống của Quảng Ngãi. Ngay từ thời nhà Nguyễn, triều đình có lệ hằng năm đặt mua đường cát ở Quảng Ngãi. Điều đó cho thấy nghề trồng mía, làm đường ở Quảng Ngãi thuộc loại nổi bật nhất trong nước thời bấy giờ: "Đồng nào rộng bằng đồng Thi Phổ/ Thổ nào cao bằng thổ Ba Tơ/ Em thương anh chín đợi, mười chờ/ Mía kia lên ngọn trổ cờ đã lâu".

Nghề trồng mía và kỹ thuật chế biến mía đường không những đem lại nguồn lợi đáng kể cho người nông dân Quảng Ngãi mà còn đóng góp đáng kể vào sự phát triển kinh tế đất nước vì đường và các sản phẩm từ đường là một trong những nguồn hàng xuất khẩu quan trọng trong nhiều thế kỷ. Quảng Ngãi được mệnh danh là "đất mía quê đường" và là miền đất nhiều quyến rũ, gọi mời: "Ở đây mía ngọt đường nhiều/ Tìm trai xứ Quảng mà yêu cho rồi".

Trồng dâu, nuôi tằm cũng là một nghề khá phát triển, nhất là ở các vùng bãi bồi ven các sông lớn như Trà Khúc, Phước Giang, sông Vệ. Từ tháng Giêng đến tháng 9, tháng nào cũng nuôi tằm được. Tuy nhiên, vào mùa đông trời rét, lá dâu vàng rụng nên việc nuôi tằm thưa thớt. Những xóm làng yên ả với những đồng lúa, bãi dâu, chòi mía trở thành một hình ảnh quen thuộc, thân thương: "Ai về Quảng Ngãi mà xem/ Bãi tơ vàng óng đồng ken lúa vàng/ Xóm thôn sực nức mùi đàng/ Nhắp chè Tam Bảo luận bàn văn chương".

"Ép dầu, ép mỡ; ai nỡ ép duyên", trồng đổ phụng (lạc) và ép dầu cũng là những nghề khá phát triển ở miền quê Quảng Ngãi. Cây đổ phụng có thể được trồng xen canh, luân canh với các giống cây lương thực khác, vừa cải tạo đất, vừa mang lại nguồn lợi đáng kể cho người nông dân. "Củ lang Đồng Ngỗ/ Đổ phụng Hà Nhung/ Chàng bòn thiếp mót đổ chung một gùi/ Chẳng qua duyên nợ sụt sùi/ Phải hay cớ sự, bỏ cái gùi ta đi".

Ngoài ra, người nông dân Quảng Ngãi còn trồng cây chè (ở vùng trung du), thuốc lá, đặc biệt là trồng rau và chế biến giá đỗ. Vùng đất đồi Minh Long, Nghĩa Hành, vùng trung du các huyện Sơn Tịnh, Bình Sơn nổi tiếng với nhiều giống chè nước thơm, vị đậm: "Bình Khương sánh với Bình An/ Bên em chè đậm, bên anh khoai nhiều".

Những vùng đất soi phì nhiêu ven sông Trà Bồng, Trà Khúc, sông Vệ trồng nhiều thuốc lá và rau xanh. Hạ lưu sông Trà Khúc, cả bên tả ngạn lẫn hữu ngạn, do ưu thế về đất đai, nguồn nước, đặc biệt là nơi tiêu thụ (gần tỉnh lỵ Quảng Ngãi, phố buôn bán Thu Xà , cửa Sa Kỳ, cửa Đại nên từ lâu đã hình thành nhiều vùng rau xanh có tiếng như  Thanh Khiết (Nghĩa Hoà, Tư Nghĩa), Ba La (Nghĩa Dõng, thành phố Quảng Ngãi), Sung Tích (Tịnh Long, SơnTịnh), Thọ Lộc, Ngân Giang (Tịnh Hà, Sơn Tịnh)...

Trong ca dao Quảng Ngãi, có khá nhiều những câu gắn với làng nghề trồng rau, cây rau mang ý vị khôi hài, tinh nghịch: "Chanh chua thì khế cũng chua/ Chanh bán có mùa, khế bán đồng niên/ Không ai san sẻ chút duyên/Tui đi tới muộn hò xiên rồi về".

Nói đến nghề trồng trọt, sẽ là rất thiếu sót nếu chưa nhắc đến Lý Sơn, mảnh đất được mệnh danh là vương quốc tỏi, được cả nước biết đến với nghề trồng hành tỏi, làm nên những sản phẩm mà nay đã được công nhận là thương hiệu quốc gia: "Chiều chiều nước cạn bày gò/ Để em xách mủng ra mò rau đông/ Anh đi đội đất trồng hành/ Nuôi con nuôi cái, sắm sanh cửa nhà...".


                             Lê Hồng Khánh
 


.