Emagazine- Người khôi phục trang sức cườm đá của đồng bào Cor

Bộ trang sức độc đáo ấy của đồng bào Cor ở Trà Bồng đã có lúc tưởng như thất truyền, nếu như không được nghệ nhân Hồ Thị Non (69 tuổi) cất công sưu tầm, gìn giữ và truyền nghề cho phụ nữ Cor.

Đi qua cây cầu Suối Nang, men theo con đường nhỏ, chúng tôi tìm đến nhà nghệ nhân Hồ Thị Non. Ngôi nhà của bà Non nằm giữa thị trấn Trà Xuân (Trà Bồng) khác biệt hoàn toàn với những ngôi nhà xung quanh, vì ngôi nhà được trưng bày nhiều chuỗi cườm đá nhiều màu sắc và rất đẹp mắt.

Ở tuổi gần 70, nhưng đôi mắt của nghệ nhân Non vẫn tinh anh và đôi tay vẫn còn nhanh nhẹn. Từng động tác quấn dây, đo cước, xỏ cườm thoăn thoắt cho thấy sự thuần thục của một người đã từng gắn bó với nghề hơn một thập niên.

Cầm trên tay bộ cườm đá đẹp mắt vừa được hoàn thiện, nghệ nhân Non nhớ lại ký ức cách đây mấy chục năm, khi bà còn là thiếu nữ. Nghệ nhân Non thổ lộ, với người Cor, bộ trang sức cườm đá được ví như vàng, thậm chí còn quý hơn. Họ coi trọng, giữ gìn và thường đeo vào những dịp lễ hội, cưới hỏi. Trải qua chiến tranh, thứ đồ trang sức quý giá này cũng dần thất lạc... Trong lễ cưới của mình cách đây hơn 40 năm, bà Non không được đeo trang sức cườm đá. Điều này khiến bà đau đáu, trăn trở là phải làm sống lại nghề làm cườm đá của đồng bào Cor, tìm lại bản sắc văn hóa cho dân tộc mình.

 

 

Làm việc tại Phòng Văn hóa - Thông tin huyện Trà Bồng, công việc của nghệ nhân Hồ Thị Non là truyền dạy cách sử dụng các loại nhạc cụ dân tộc và múa chiêng cho lớp trẻ người Cor tại vùng đất quế. Cũng từ đây, khi nhìn thấy những cô gái đồng bào Cor biểu diễn trong bộ trang phục truyền thống nhưng lại thiếu đi vòng đội đầu, dây đeo cổ, thắt hông bằng cườm đá làm mất đi linh hồn của điệu múa đã thôi thúc bà Non quyết tâm khôi phục trang sức độc đáo này cho dân tộc mình.

 

 

Nghĩ là làm, nghệ nhân Non đi khắp các tỉnh, thành phố từ Nam ra Bắc tìm kiếm nguyên liệu cườm đá, song không ít lần bà thất vọng vì không tìm được đúng loại cườm mình cần. Tuy nhiên, sau một thời gian, bà cũng tìm được nguồn hàng, mở ra hy vọng khôi phục trang sức cườm đá trong một ngày không xa.

Nghệ nhân Non bắt đầu mày mò cách làm trang sức từ… ký ức, quên đâu lại tìm đến các bà, các mẹ trong làng để hỏi han. Làm trang sức cườm đá đòi hỏi người làm phải khéo léo, tỉ mỉ và có tính kiên nhẫn cao. Từ sự cố gắng của bản thân, nghệ nhân Non đã trở thành người duy nhất ở huyện Trà Bồng làm ra được bộ trang phục, trang sức truyền thống của dân tộc Cor gần như nguyên bản. Qua đó, góp phần không nhỏ trong việc bảo tồn, gìn giữ bản sắc văn hóa bản địa nói chung và trang phục của người Cor nói riêng.

Sau khi thành công trong việc phục hồi trang sức truyền thống của người Cor, những đơn đặt hàng đến với nghệ nhân Non ngày càng nhiều. Ai cũng muốn mau chóng sở hữu cho mình bộ trang sức quý giá đã có một thời gian dài vắng bóng. Từ những khách hàng là người địa phương, danh tiếng của nghệ nhân Non bắt đầu lan sang các vùng lân cận, rồi đến tận huyện Bắc Trà My (Quảng Nam) nơi có cộng đồng người Cor sinh sống khá đông.

 

 

Huyện Trà Bồng đã đặt hàng cho nghệ nhân Hồ Thị Non mỗi năm làm 10 bộ trang sức để tặng cho các xã trên địa bàn huyện với mục đích giữ gìn và bảo tồn trang phục truyền thống của dân tộc. Nhận thấy một mình không đủ thời gian để hoàn thành các đơn đặt hàng cho khách lẻ và địa phương, bà Non đã cầm tay chỉ việc, hướng dẫn cụ thể cách làm cho con cháu. 

Nghệ nhân Non cho rằng, chỉ có truyền nghề, phổ biến nghề thật rộng rãi thì mới có thể gìn giữ được nghề đến mai sau. Vì thế, khi có người từ các xã khác trong huyện tìm đến học cách làm trang sức cườm đá, nghệ nhân Non đều hào hứng chỉ bảo nhiệt tình, với hy vọng truyền nghề cho lớp trẻ.

 

Với nụ cười rạng ngời trên môi, nghệ nhân Hồ Thị Non tâm sự, được truyền dạy lại cách làm món đồ trang sức này cho đồng bào mình, tôi thấy rất vui và đầy tự hào. Cách đây 3 năm, biết tại địa phương có 3 học sinh THPT có hoàn cảnh rất khó khăn thế là tôi bảo các em về nhà mình để dạy nghề làm trang sức. Vừa có thêm người phụ giúp mà tôi cũng có dịp để lo ăn, lo mặc, lo tiền học phí để các cháu vơi bớt khó khăn, vươn lên học tập tốt. Giờ tụi nhỏ đều ra trường rồi, nhưng thỉnh thoảng có thời gian tụi nhỏ vẫn hay ghé đến để học thêm cách làm cườm. Có nhiều người yêu thích nghề này như thế nên giờ đây, tôi không còn lo nghề bị thất truyền.

 

 

“Để việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của cộng đồng các dân tộc thiểu số, cũng như các loại trang phục, trang sức truyền thống nói riêng đạt hiệu quả thì cần sự quan tâm hơn nữa của các cấp, ngành trong việc truyền dạy cho thế hệ trẻ; đẩy mạnh việc tuyên truyền, quảng bá bằng nhiều hoạt động thiết thực, như tổ chức các cuộc trình diễn, trưng bày, triển lãm trang phục truyền thống các dân tộc, hay đưa trang phục truyền thống vào trường học... để lớp trẻ thêm yêu, thêm hiểu về giá trị bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc mình”. Phó trưởng Phòng Quản lý Văn hóa (Sở VH-TT&DL) PHẠM MINH ĐÁT

Trang sức cườm đá của người Cor bây giờ đã phổ biến tại vùng đất quế Trà Bồng. Trang sức gắn liền với bộ trang phục truyền thống được các cô gái Cor diện trong ngày cưới, dịp lễ hội, hay hòa cùng nhịp lắc lư của điệu múa cồng chiêng… không chỉ tôn thêm vẻ đẹp, sự duyên dáng cho các cô gái Cor, mà còn góp phần làm đa dạng, phong phú trong kho tàng di sản văn hóa của cộng đồng các dân tộc Việt Nam.

Theo Phó trưởng Phòng Quản lý Văn hóa (Sở VH-TT&DL) Phạm Minh Đát, cuộc sống hiện đại ngày càng phát triển đã đáp ứng nhu cầu ăn, mặc ngày càng cao của người dân, nhưng cũng có mặt tiêu cực là phai mờ đi các bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc. Do đó, mỗi một người dân cần có ý thức, trách nhiệm trong việc gìn giữ, phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc mình. 

Bài, ảnh: T.NHÀN