TRẦN ĐĂNG
(QNĐT)- Hai vạn dân trên đảo Lý Sơn hiện nay không chỉ biết đến ông với tư cách là một trong hai cụ già còn đọc được chữ Hán mà còn ngã mũ kính phục bởi ông là người duy nhất trên hòn đảo này đã gắn trọn đời mình với một ngôi đền có tên Âm Linh tự. Ngôi đền thiêng ấy vừa là nơi thờ cúng các bậc tiền hiền đã có công khai phá đất đảo vừa là nơi thờ tự những anh hùng kiệt hiệt đã ngã xuống suốt 300 năm ngang dọc Hoàng Sa. Ông là Võ Hiển Đạt, người làng An Vĩnh, huyện đảo Lý Sơn tỉnh Quảng Ngãi.
Cụ Võ Hiển Đạt chuẩn bị bước sang tuổi 79. Dù đã vượt ngưỡng “cổ lai hy” từ khá lâu rồi, song vẻ rắn rỏi của con “kình ngư” đã từng đạp sóng biển Đông ấy như chưa hề hao khuyết nơi ông. Nhanh nhẹn trong từng bước đi, cẩn trọng trong từng nhận xét, lịch lãm trong ứng xử, đó là những gì có thể dễ dàng bắt gặp mỗi khi tiếp xúc với ông.
 |
| Cụ Võ Hiển Đạt (phải) và TS Nguyễn Đăng Vũ-nhà nghiên cứu văn hóa tại lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa . Ảnh: T.Đ |
Mãi cho đến cuối tháng 4 năm 2010 vừa rồi, khi những linh vị cuối cùng của “lính Hoàng Sa” được rước về đình An Vĩnh, ông Đạt mới đặt dấu chấm hết cho một sứ mạng có tính lịch sử mà tiền nhân đã trao gửi cho ông suốt 60 năm qua: Trông coi đền Âm Linh tự từ năm 50 của thế kỷ trước. Ngôi đền này đã được Bộ VHTT&DL xếp hạng di tích cấp quốc gia từ năm 2008.
Ngôi đền thiêng
Ở các tỉnh ven biển miền Trung, hầu như mỗi làng đều có một nghĩa tự, làm nơi tế lễ mỗi tiết Thanh Minh. Làng An Vĩnh ở Lý Sơn cũng vậy, có một nghĩa tự mang tên Âm Linh tự nhưng sự khác biệt rất dễ nhận ra: Toàn bộ nghĩa tự này được xây cất rất bài bản, có mái che và các gian thờ rất quy củ chứ không trần trụi với vài con nghê đá như vẫn thường thấy ở các làng khác.
 |
| Âm Linh tự trong ngày “Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa”. Ảnh: T.Đ |
 |
| Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa tại đình An Vĩnh. Ảnh: T.Đ |
Lý do được cụ Võ Hiển Đạt giải thích: Không giống với những nghĩa tự khác, Âm Linh tự vừa là nơi thờ cúng các bậc tiền hiền đã có công khai phá đảo Lý Sơn từ ba-bốn trăm năm trước, lại là nơi thờ hàng trăm linh vị của các binh phu đã hy sinh ngoài Hoàng Sa.
Hằng năm, thay vì chỉ có một lệ trong tiết Thanh Minh, Âm Linh tự có rất nhiều lệ cúng, từ chuyện tế lễ trước mỗi dịp đua thuyền truyền thống của đảo đến Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa đều diễn ra tại ngôi đền này. Không chỉ là nơi tế lễ, ngôi đền còn là chỗ cất giữ nhiều tài liệu quý giá về lịch sử hình thành của đảo Lý Sơn nữa”.
Cũng theo cụ Đạt, việc thờ các linh vị của những binh phu hy sinh ngoài Hoàng Sa cùng với những di vật liên quan đến đội hùng binh này đã làm cho ngôi đền mang thêm một ý nghĩa đặc biệt. Có thể xem đó như những bằng chứng sống động nhất để khẳng định chủ quyền của đất nước ta nơi Hoàng Sa nữa.
Không phải ngẫu nhiên mà tất cả người dân Lý Sơn, dù phải tha phương cầu thực ở chân trời góc bể nào, mỗi khi trở về hòn đảo ấy, việc đầu tiên là ghé Âm Linh tự để thắp một nén nhang, trước là tỏ lòng tri ân với tiền nhân đã có công khai phá đảo và không quản phong ba nơi biển cả để giữ Hoàng Sa suốt mấy trăm năm, sau là ký thác một lời nguyện ước được bình an trọn vẹn nơi xứ người. Ông Trần Sì, một đứa con của đảo, giờ là Việt kiều bên Anh quốc đã không đắn đo ủng hộ 100 ngàn bảng Anh để trùng tu ngôi đền dạo nào, cũng vì một lời khấn nguyện của mình đã thành hiện thực.
“Sổ đỏ” của Hoàng Sa
Đến cụ Võ Hiển Đạt là đời thứ 3 trông coi Âm Linh tự này. “Thuở nhỏ tôi thường theo ông nội ra đền trong mỗi dịp tế lễ. Những câu liễn đối, các linh vị và những tài liệu toàn bằng chữ Hán được cất giữ cẩn thận trong ngôi đền này đã khuyến khích tôi học chữ Hán để làm sao có thể đọc và hiểu được nội dung của nó. Cha tôi, ông Võ Dũ, là người đã chắp cánh cho ước nguyện đó của tôi”. Cụ Đạt chợt xa vắng, khi nhắc đến ông nội và cha- những người cũng đã từng trông coi ngôi đền thiêng này từ nhiều thế kỷ trước.
 |
| Cụ Võ Hiển Đạt với bản dịch “Tờ lệnh”. Ảnh: T.Đ |
Chính vì sự thiêng liêng của ngôi đền cùng với “ông từ” Võ Hiển Đạt giỏi chữ Hán nên gặp những tài liệu gì liên quan đến Đội Hoàng Sa, người dân Lý Sơn cũng mang đến, hoặc là gửi vô “bảo tàng” Âm Linh tự, hoặc là nhờ ông Đạt dịch giùm để biết đó là tài liệu gì.
Trong một lần “nhờ xem thử” như thế mà cụ Võ Hiển Đạt đã phát hiện ra “Tờ lệnh” có từ thời Minh Mạng, điều binh phu ra Hoàng Sa được dòng họ Đặng ở thôn Đồng Hộ cất giữ suốt 175 năm qua.
Thực ra, “Tờ lệnh” đã được cụ Dương Quỳnh, một bậc túc nho của đảo đã tiếp cận từ năm 1979 nhưng mãi đến khi cụ Đạt “cầm trên tay” thì sự vô giá của nó mới được sáng tỏ như mọi người đều biết. Có thể xem “Tờ lệnh” như quyển “sổ đỏ” về chủ quyền của nước ta tại quần đảo Hoàng Sa.
“Cùng với Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa, những ngôi mộ gió và hàng loạt các di tích văn hóa vật thể và phi vật thể liên quan đến Đội Hùng binh Hoàng Sa, việc phát hiện ra “Tờ lệnh” càng nhắc nhở cho tất cả chúng ta phải ghi xương khắc cốt về một góc trời thiêng liêng của Tổ quốc nơi Hoàng Sa đang nằm trong tay kẻ khác!”. Cụ Đạt như người “lên đồng” khi nhắc đến “Tờ lệnh” mà ông cùng với cụ Dương Quỳnh tham gia dịch nghĩa năm rồi.
 |
| Thả thuyền và hình nhân thế mạng trong Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa. Ảnh: T.Đ |
Sau khi đình An Vĩnh được trùng tu (4/2010), những gì liên quan đến Đội Hùng binh Hoàng Sa đều được chuyển từ Âm Linh từ về ngôi đình này. Ngày rước các linh vị của lính Hoàng Sa về đình An Vĩnh, mắt cụ Đạt chợt nhòe đi khi chính cụ dõng dạc đọc bài văn tế của mình, trong đó có đoạn: “Hỡi ơi đất Việt trời Nam trải bao phen lao khổ. Nghĩ đến kẻ điêu linh từ thuở nọ. Cho hay sinh hề ký tử hề quy. Ra đi có mà mấy người trở lại… Xả thân vì Tổ quốc, son sắt một lòng, ngang dọc chí nam nhi. Phong ba dồi dập, tuyết sương chẳng quản, mưa nắng chẳng sờn. Hoàng Sa lãnh hải, biển cả mênh mông…”.
Đúng tiết Thanh Minh trời yên bể lặng mà nghe như cả đảo Lý Sơn đang dậy sóng./.
