Ôn bệnh là tên chung chỉ nhiều loại nhiệt bệnh cấp tính do ôn tà gây ra. Đặc điểm chung là phát bệnh nhanh, bệnh mới phát đã có hiện tượng nhiệt, dễ hóa táo thương âm.
Loại hình ôn bệnh có rất nhiều, quy nạp ở phong ôn, xuân ôn, thử ôn, thấp ôn, phục thử (đông ôn), thu táo. Bệnh chủ yếu biểu hiện ở vệ, khí, dinh, huyết và tạng phủ thuộc tam tiêu. Sau đây là một số bài thuốc trị ôn tà ở phần khí.
Khi tà ở phần khí, nhiệt tích ở phế: người bệnh có biểu hiện sốt, ho, khát nước, rêu lưỡi vàng nhờn; hay gặp trong viêm phế quản, nhiễm khuẩn đường hô hấp trên.
Bài thuốc Thanh phế thang: mạch môn đông 12g, tri mẫu 12g, cam thảo 4g, hoàng cầm 8g, thiên môn đông 12g, bối mẫu 12g, quất hồng 4g, tang bạch bì 12g. Các vị sắc 3 bát nước, đun cạn còn 1 bát, bỏ bã, uống một lần. Nếu đờm dính khó ra, thêm qua lâu tử 8g; nhiều đờm, thêm bán hạ 8g; khí suyễn, thêm hạnh nhân; ho tức ngực, thêm chỉ xác 8g, cát cánh 8g.
 |
| Tang bạch bì là vị thuốc trong bài “Tả bạch thang” trị ôn tà ở phần khí, người bệnh phát sốt rồi ho, đờm nhiều và dính đặc,... |
Bài thuốc Tả bạch thang để thanh phế điều trung: tang bạch bì 40g, địa cốt bì 40g, cam thảo 20g. Các vị sấy khô tán bột mịn, mỗi lần dùng 20g bột cùng với nước sắc 20g gạo tẻ, 30g lá trúc diệp (đun với 2 bát nước, cạn còn 1 bát, bỏ bã), uống nóng 1 lần. Gia giảm: nếu sốt cao, thêm tri mẫu 12g, hoàng cầm 12g.
Người bệnh sốt, đau đầu, ho khan không đờm, khí nghịch mà suyễn, ngực đầy, tâm phiền, họng khô mũi ráo, lưỡi khô không rêu, mạch hư đại mà sác; hay gặp ở viêm phế quản, giai đoạn phục hồi sau viêm phổi, họng tê mất tiếng.
Bài thuốc Thanh táo cứu phế thang: thạch cao 20g, tang diệp 12g, hạnh nhân 12g, a giao 12g, tỳ bà diệp 12g, cam thảo 4g, nhân sâm 12g, hồ ma nhân 12g, mạch môn đông 20g. Các vị đun với 5 bát nước, cạn còn 2 bát, bỏ bã, chia uống 2 lần. Gia giảm: đờm nhiều, thêm bối mẫu 12g, qua lâu 12g; huyết khô gia sinh địa 24g; nhiệt nhiều, thêm thủy ngưu giác 12g, linh dương giác 4g hoặc ngưu hoàng 4g.
Khi nhiệt thịnh ở dương minh gây sốt cao, mặt đỏ, ra mồ hôi, thở mạnh, phiền khát, sợ nóng, nước tiểu vàng sẫm, mạch hồng đại; hay gặp trong viêm gan B, sốt xuất huyết, viêm màng não tủy, sởi, viêm phổi,...
Bài thuốc Bạch hổ thang: tri mẫu 24g, cam thảo 8g, thạch cao 40g, gạo tẻ 1 chén. Các vị đun với 10 bát nước, khi gạo chín là được, bỏ bã, uống nóng 1 bát, ngày uống 3 lần. Công dụng: thanh nhiệt, ích khí, bảo vị, dưỡng âm.
Ho lâu ngày gây hư phế, thương tổn cả khí lẫn âm, ho sặc ít đờm, thở ngắn, ra nhiều mồ hôi, người mệt nhọc, miệng khô, lưỡi ráo, mạch hư sác hoặc tế hư; hay gặp trong các bệnh nhiệt, sốc, loạn nhịp tim, bệnh mạch vành tim, suy tim, xuất huyết các khiếu...
Dùng bài Sinh mạch tán: nhân sâm 10g, ngũ vị 6g, mạch môn đông 15g. Các vị đun với 3 bát nước, cạn còn 1 bát, chia uống làm 2 lần. Nếu mồ hôi chưa dứt, sắc thêm một liều nữa, khi nào mồ hôi thật cầm hẳn mới thôi.
Gia giảm: Mùa hạ uống bài Sinh mạch, thêm hoàng kỳ 12g, cam thảo 5g, gọi là Sinh mạch bảo nguyên thang, khiến cho khí lực phục hồi nhanh chóng; lại gia thêm đương quy 12g, bạch thược 12g, gọi là Nhân sâm ẩm tử để chữa chứng khí hư, suyễn khái, thổ huyết, nục huyết.
Theo BS. Tiểu Lan/SKĐS
