Quai bị là một bệnh truyền nhiễm cấp tính, do virut thuộc nhóm Paramyxovirus; hay xảy ra vào mùa xuân, thường gặp ở trẻ 5 - 10 tuổi. Triệu chứng chủ yếu là sưng tuyến mang tai; bệnh nặng có thể tổn thương thần kinh, viêm tinh hoàn - mào tinh, viêm tụy cấp, viêm khớp... Y học hiện đại chưa có thuốc điều trị đặc hiệu bệnh này, chủ yếu điều trị triệu chứng và cách ly.
Đông y gọi quai bị là “hà mô ôn”, một bệnh độc ôn dịch. Nguyên nhân do dịch độc qua mũi, miệng vào kinh thiếu dương, rồi theo đởm kinh ra ngoài sinh bệnh. Can và đởm có quan hệ biểu lý và tạng phủ nên có cả các triệu chứng của can và kinh can kèm theo (viêm tinh hoàn, tổn thương thần kinh, viêm tụy...).
Trường hợp nhẹ, người bệnh thấy ê ẩm vùng dái tai, sau đó sưng nóng đỏ đau, có thể phát sốt, đau đầu, mệt mỏi, nôn mửa, sưng tuyến mang tai (một hoặc hai bên). Trường hợp nặng, người bệnh sốt cao, mê sảng, viêm tuyến mang tai, viêm tinh hoàn, rêu lưỡi vàng, mạch phù sác, hữu lực.
Phép chữa là thanh nhiệt giải độc hoặc khu phong thanh nhiệt giải độc tiêu viêm. Dùng một trong các bài thuốc sau:
Bài 1: hạt gấc mài với giấm, bôi vào chỗ viêm tuyến mang tai, ngày 3 - 5 lần; trước khi bôi nên dùng vôi tôi khoanh chỗ bị sưng đau.
Bài 2: kinh giới 12g, kim ngân 12g, bồ công anh 16g, sài hồ 10g, sài đất 20g, chỉ xác 8g, thổ phục linh 12g, cam thảo nam 8g, bạc hà (cho sau) 6g. Sắc uống.
 |
| Kim ngân hoa |
Bài 3: sài hồ 12g, bồ công anh 16g, hạ khô thảo 12g, kim ngân 12g, ngưu bàng tử 8g, liên kiều 8g, hoàng cầm 8g. Sắc uống.
Bài 4: sài hồ 4g, cát căn 12g, ngưu bàng tử 12g, thăng ma 8g, liên kiều 8g, thiên hoa phấn 8g, hoàng cầm 8g, cát cánh 8g, thạch cao (sắc trước) 16g. cam thảo 4g. Sắc uống. Đơn thuốc dùng cho cả bệnh nặng; nếu tuyến mang tai đau và rắn, thêm sạ can 8g; nếu dấu hiệu viêm tinh hoàn, gia hạt vải 12g, khổ luyện tử 12g.
Bài 5: hoàng cầm 20g, sài hồ 8g, bản lam căn 5g, hoàng liên 15g, thăng ma 4g, cam thảo 8g, ngưu bàng tử 5g, huyền sâm 8g, cát cánh 8g, liên kiều 8g, trần bì 8g, cương tằm 4g, mã bột 6g, bạc hà (cho sau) 5g. Sắc uống. Dùng cho bệnh nặng có dấu hiệu biến chứng.
Lưu ý: Quai bị là bệnh truyền nhiễm nên khi mắc bệnh cần cách ly người bệnh để tránh lây lan; chăm sóc răng miệng tốt hằng ngày; nên ăn thức ăn mềm, đủ chất, dễ tiêu, dễ nuốt (vì khả năng nhai kém). Người bệnh cần được nằm nghỉ, đắp bằng nước hạt gấc mài trong giấm vùng tuyến mang tai. Trường hợp nặng, người bệnh sốt cao có thể dùng thuốc hạ nhiệt, giảm đau như paracetamol.
Theo BS. Tiểu Lan (SKĐS)
